9. อญฺญภาคิยสิกฺขาปทวณฺณนา

นวเม อญฺญภาคิยสฺสาติอาทีสุ อญฺญภาคสฺส อิทํ, อญฺญภาโค วา อสฺส อตฺถีติ อญฺญภาคิยํฯ อธิกรณนฺติ อาธาโร เวทิตพฺโพ, วตฺถุ อธิฏฺฐานนฺติ วุตฺตํ โหติฯ โย หิ โส อฏฺฐุปฺปตฺติยํ ‘‘ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต นามา’’ติ ฉคลโก วุตฺโตฯ โส ยฺวายํ อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส ภาโค โกฏฺฐาโส ปกฺโข มนุสฺสชาติ เจว ภิกฺขุภาโว จ, ตโต อญฺญสฺส ภาคสฺส โกฏฺฐาสสฺส ปกฺขสฺส โหติ ติรจฺฉานชาติยา เจว ฉคลกภาวสฺส จ, โส วา อญฺญภาโค อสฺส อตฺถิ, ตสฺมา อญฺญภาคิยสงฺขฺยํ ลภติฯ ยสฺมา จ เตสํ ‘‘อิมํ มยํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ นาม กโรมา’’ติ วทนฺตานํ ตสฺส นามกรณสญฺญาย อาธาโร วตฺถุ อธิฏฺฐานํ, ตสฺมา ‘‘อธิกรณ’’นฺติ เวทิตพฺโพฯ ตญฺหิ สนฺธาย ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ อญฺญภาคิยสฺส อธิกรณสฺสา’’ติอาทิ (ปารา. 391) วุตฺตํฯ น วิวาทาธิกรณาทีสุ อญฺญตรํ, กสฺมา? อสมฺภวโตฯ น หิ เมตฺติยภูมชกา จตุนฺนํ อธิกรณานํ กสฺสจิ อญฺญภาคิยสฺส อธิกรณสฺส กิญฺจิเทสํ เลสมตฺตํ อุปฺปาทิยิํสุ, น จ จตุนฺนํ อธิกรณานํ เลโส นาม อตฺถิฯ ชาติเลสาทโย หิ ปุคฺคลานํเยว เลสา วุตฺตา, น วิวาทาธิกรณาทีนํฯ ตญฺจ ‘‘ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต’’ติ นามํ ตสฺส อญฺญภาคิยาธิกรณภาเว ฐิตสฺส ฉคลกสฺส โกจิ เทโส โหติ เถรํ ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสตุํ เลสมตฺโต, เอตฺถ จ ทิสฺสติ อปทิสฺสติ ‘‘อสฺส อย’’นฺติ โวหรียตีติ เทโส, ชาติอาทีสุ อญฺญตรโกฏฺฐาสสฺเสตํ อธิวจนํฯ อญฺญมฺปิ วตฺถุํ ลิสฺสติ สิลิสฺสติ โวหารมตฺเตเนว อีสกํ อลฺลียตีติ เลโส, ชาติอาทีนํเยว อญฺญตรโกฏฺฐาสสฺเสตํ อธิวจนํฯ ปทภาชเน (ปารา. 393) ปน ยสฺส อญฺญภาคิยสฺส อธิกรณสฺส กิญฺจิเทสํ เลสมตฺตํ อุปาทาย ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสยฺย, ตํ ยสฺมา อฏฺฐุปฺปตฺติวเสเนว อาวิภูตํ, ตสฺมา ตํ อวิภชิตฺวา ยานิ ‘‘อธิกรณ’’นฺติ วจนสามญฺญโต อตฺถุทฺธารวเสน ปวตฺตานิ จตฺตาริ อธิกรณานิ, เตสํ อญฺญภาคิยตา จ ตพฺภาคิยตา จ ยสฺมา อปากฏา, ชานิตพฺพา จ วินยธเรหิ, ตสฺมา ตญฺจ อวสาเน อาปตฺตญฺญภาคิเยน โจทนญฺจ อาวิกาตุํ ‘‘อญฺญภาคิยสฺส อธิกรณสฺสาติ อาปตฺตญฺญภาคิยํ วา โหติ อธิกรณญฺญภาคิยํ วา’’ติอาทิ วุตฺตํ, เสสา วินิจฺฉยกถา อฏฺฐเม วุตฺตสทิสาเยวฯ อยํ ปน วิเสโส – อิทํ อญฺญภาคิยสฺส อธิกรณสฺส กิญฺจิเทสํ เลสมตฺตํ อุปาทาย ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํสนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อิธ จ อาปตฺตญฺญภาคิยโจทนาย ตถาสญฺญิโนปิ อนาปตฺติฯ องฺเคสุ จ อญฺญภาคิยสฺส อธิกรณสฺส กิญฺจิเทสํ เลสมตฺตํ อุปาทิยนตา อธิกาติฯ

อญฺญภาคิยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. สงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา

ทสเม สมคฺคสฺส สงฺฆสฺสาติ สหิตสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส, จิตฺเตน จ สรีเรน จ อวิยุตฺตสฺสาติ อตฺโถฯ เตเนวสฺส ปทภาชเน (ปารา. 412) ‘‘สมคฺโค นาม สงฺโฆ สมานสํวาสโก สมานสีมายํ ฐิโต’’ติ วุตฺตํฯ สมานสํวาสโก หิ สมจิตฺตตาย จิตฺเตน อวิยุตฺโต โหติ, สมานสีมายํ ฐิโต กายสามคฺคิทานโต สรีเรน อวิยุตฺโตฯ เภทาย ปรกฺกเมยฺยาติ ‘‘กถํ นามายํ ภิชฺเชยฺยา’’ติ เภทนตฺถาย วายาเมยฺยฯ เภทนสํวตฺตนิกํ วา อธิกรณนฺติ เภทนสฺส สงฺฆเภทสฺส อตฺถาย สํวตฺตนิกํ การณํฯ อิมสฺมิญฺหิ โอกาเส ‘‘กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณ’’นฺติ อาทีสุ (ม. นิ. 1.168, 178) วิย การณํ ‘‘อธิกรณ’’นฺติ อธิปฺเปตํฯ ตํ เภทกรวตฺถุวเสน อฏฺฐารสวิธํฯ สมาทายาติ คเหตฺวาฯ ปคฺคยฺห ติฏฺเฐยฺยาติ ตํ สงฺฆเภทสฺส อตฺถาย สํวตฺตนิกํ สงฺฆเภทนิพฺพตฺติสมตฺถํ การณํ คเหตฺวา ทีเปยฺย เจว นปฺปฏินิสฺสชฺเชยฺย จฯ ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโยติ เย ตํ ปคฺคยฺห ติฏฺฐนฺตํ สมฺมุขา ปสฺสนฺติ, เย วา ‘‘อสุกสฺมิํ นาม วิหาเร’’ติ สุณนฺติ, เตหิ สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน อฑฺฒโยชนมตฺตํ คนฺตฺวาปิ ยฺวายํ อนนฺตเร ‘‘มายสฺมา’’ติอาทิวจนกฺกโม วุตฺโต, เอวมสฺส วจนีโยฯ ทิสฺวา วา สุตฺวา วา อวทนฺตานํ ทุกฺกฏํฯ เอตฺถ จ มาอิติ ปทํ ‘‘ปรกฺกมี’’ติปเทน ‘‘อฏฺฐาสี’’ติปเทน จ สทฺธิํ ‘‘มา ปรกฺกมิ, มา อฏฺฐาสี’’ติ โยเชตพฺพํฯ สเมตายสฺมา สงฺเฆนาติ อายสฺมา สงฺเฆน สทฺธิํ สเมตุ สมาคจฺฉตุ, เอกลทฺธิโก โหตูติ อตฺโถฯ กิํ การณา? สมคฺโค หิ สงฺโฆ…เป.… วิหรตีติฯ ตตฺถ สมฺโมทมาโนติ อญฺญมญฺญสมฺปตฺติยา สุฏฺฐุ โมทมาโนฯ อวิวทมาโนติ ‘‘อยํ ธมฺโม, นายํ ธมฺโม’’ติ เอวํ น วิวทมาโนฯ เอโก อุทฺเทโส อสฺสาติ เอกุทฺเทโส, เอกโต ปวตฺตปาติโมกฺขุทฺเทโสติ อตฺโถฯ ผาสุ วิหรตีติ สุขํ วิหรติฯ เอวํ วิสุมฺปิ สงฺฆมชฺเฌปิ ติกฺขตฺตุํ วุจฺจมานสฺส อปฺปฏินิสฺสชฺชโต ทุกฺกฏํฯ เอวญฺจ โสติอาทิมฺหิ สมนุภาสิตพฺโพติ สมนุภาสนกมฺมํ กาตพฺพํฯ อิจฺเจตํ กุสลนฺติ อิติ เอตํ ปฏินิสฺสชฺชนํ กุสลํ เขมํ โสตฺถิภาโว ตสฺส ภิกฺขุโนฯ