เมนู

6. กุฏิการสิกฺขาปทวณฺณนา

ฉฏฺเฐ สญฺญาจิกาย ปนาติ เอตฺถ สญฺญาจิกา นาม สยํ ปวตฺติตยาจนา วุจฺจติ, ตสฺมา สญฺญาจิกายาติ อตฺตโน ยาจนายาติ วุตฺตํ โหติ, สยํ ยาจิตเกหิ อุปกรเณหีติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ ยํกิญฺจิ ปรปริคฺคหิตกํ มูลจฺเฉทวเสน ยาจิตุํ น วฏฺฏติ, ตาวกาลิกํ ปน วฏฺฏติฯ สหายตฺถาย กมฺมกรณตฺถาย ‘‘ปุริสํ เทถา’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏติ, ปุริสตฺตกรมฺปิ ยาจิตุํ วฏฺฏติ, ปุริสตฺตกโร นาม วฑฺฒกิอาทินา ปุริเสน กาตพฺพํ หตฺถกมฺมํฯ ตํ ‘‘ปุริสตฺตกรํ เทหี’’ติ วา ‘‘หตฺถกมฺมํ เทหี’’ติ วา วตฺวา ยาจิตุํ วฏฺฏติฯ หตฺถกมฺมํ นาม กิญฺจิ วตฺถุ น โหติ, ตสฺมา ‘‘กิํ, ภนฺเต, อาคตตฺถา’’ติ ปุจฺฉิเต วา อปุจฺฉิเต วา ยาจิตุํ วฏฺฏติ, วิญฺญตฺติปจฺจยา โทโส นตฺถิ, มิคลุทฺทกาทโย ปน สกกมฺมํ น ยาจิตพฺพาฯ กุฏินฺติ อุลฺลิตฺตาทีสุ อญฺญตรํฯ ตตฺถ อุลฺลิตฺตา นาม ฐเปตฺวา ถมฺภตุลาปิฏฺฐสงฺฆาฏวาตปานธูมจฺฉิทฺทาทิเภทํ อเลโปกาสํ อวเสเส เลโปกาเส กุฏฺเฏหิ สทฺธิํ ฆเฏตฺวา ฉทนสฺส อนฺโต สุธาย วา มตฺติกาย วา ลิตฺตาฯ อวลิตฺตา นาม ตเถว วุตฺตนเยเนว ฉทนสฺส พหิ ลิตฺตาฯ อุลฺลิตฺตาวลิตฺตา นาม ตเถว ฉทนสฺส อนฺโต จ พหิ จ ลิตฺตาฯ การยมาเนนาติ สยํ วา กโรนฺเตน, อาณตฺติยา วา การาเปนฺเตนฯ อสามิกนฺติ กาเรตา ทายเกน วิรหิตํฯ อตฺตุทฺเทสนฺติ ‘‘มยฺหํ วาสาคารํ เอสา’’ติ เอวํ อตฺตา อุทฺเทโส เอติสฺสาติ อตฺตุทฺเทสา, ตํ อตฺตุทฺเทสํฯ ปมาณิกา กาเรตพฺพาติ ปมาณยุตฺตา กาเรตพฺพาฯ ตตฺริทํ ปมาณนฺติ ตสฺสา กุฏิยา อิทํ ปมาณํฯ ทีฆโสติ ทีฆโตฯ ทฺวาทส วิทตฺถิโย สุคตวิทตฺถิยาติเอตฺถ สุคตวิทตฺถิ นาม อิทานิ มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส ติสฺโส วิทตฺถิโย, วฑฺฒกิหตฺเถน ทิยฑฺโฒ หตฺโถ โหติฯ มินนฺเตน ปน กุฏิยา พหิกุฏฺเฏ ปฐมํ ทินฺนํ มหามตฺติกปริยนฺตํ อคฺคเหตฺวา ถุสปิณฺฑปริยนฺเตน ทฺวาทส วิทตฺถิโย มิเนตพฺพา, สเจ ถุสปิณฺฑเกน อนตฺถิโก โหติ, มหามตฺติกเลเปเนว นิฏฺฐาเปติ, สฺเวว ปริจฺเฉโทฯ ติริยนฺติ วิตฺถารโตฯ สตฺตนฺตราติ กุฏฺฏสฺส พหิอนฺตํ อคฺคเหตฺวา อพฺภนฺตริเมน อนฺเตน สตฺต สุคตวิทตฺถิโย ปมาณนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เอตฺถ จ เกสคฺคมตฺตมฺปิ ทีฆโต หาเปตฺวา ติริยํ, ติริยโต วา หาเปตฺวา ทีฆํ วฑฺเฒตุํ น วฏฺฏติ, โก ปน วาโท อุภโตวฑฺฒเนฯ ยา ปน ทีฆโต สฏฺฐิหตฺถาปิ โหติ, ติริยโต ติหตฺถา วา อูนกจตุหตฺถา วา, ยตฺถ ปมาณยุตฺโต มญฺโจ อิโต จิโต จ น ปริวฏฺฏติ, ปจฺฉิมโกฏิยา จตุหตฺถวิตฺถารา น โหติ, อยํ กุฏิสงฺขฺยํ น คจฺฉติ, ตสฺมา วฏฺฏติฯ

ภิกฺขู อภิเนตพฺพา วตฺถุเทสนายาติ ยสฺมิํ ปเทเส กุฏิํ กาเรตุกาโม โหติ, ตํ โสเธตฺวา ปทภาชเน (ปารา. 349) วุตฺตนเยน สงฺฆํ ติกฺขตฺตุํ ยาจิตฺวา สพฺเพ วา สงฺฆปริยาปนฺนา สงฺเฆน วา สมฺมตา ทฺเว ตโย ภิกฺขู ตตฺถ วตฺถุเทสนตฺถาย เนตพฺพาฯ เตหิ ภิกฺขูหิ วตฺถุ เทเสตพฺพํ อนารมฺภํ สปริกฺกมนนฺติ เตหิ ภิกฺขูหิ กิปิลฺลิกาทีนํ อาสยาทีหิ เตรสหิ, ปุพฺพณฺณาปรณฺณนิสฺสิตาทีหิ โสฬสหิ อุปทฺทเวหิ วิรหิตตฺตา อนารมฺภํ, ทฺวีหิ วา จตูหิ วา พลิพทฺเธหิ ยุตฺเตน สกเฏน เอกํ จกฺกํ นิพฺโพทกปตนฏฺฐาเน เอกํ พหิ กตฺวา อาวิชฺฌิตุํ สกฺกุเณยฺยตาย สปริกฺกมนนฺติ สลฺลกฺเขตฺวา สเจ สงฺฆปโหนกา โหนฺติ, ตตฺเถว, โน เจ, สงฺฆมชฺฌํ คนฺตฺวา เตน ภิกฺขุนา ยาจิเตหิ ญตฺติทุติเยน กมฺเมน วตฺถุ เทเสตพฺพํฯ สารมฺเภ เจติอาทิ ปฏิปกฺขนเยน เวทิตพฺพํฯ

อาฬวิยํ อาฬวิเก ภิกฺขู อารพฺภ สญฺญาจิกาย กุฏิกรณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, สาณตฺติกํ, ‘‘อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ กุฏิํ กาเรสฺสามี’’ติ อุปกรณตฺถํ อรญฺญํ คมนโต ปฏฺฐาย สพฺพปโยเคสุ ทุกฺกฏํ, ‘‘อิทานิ ทฺวีหิ ปิณฺเฑหิ นิฏฺฐานํ คมิสฺสตี’’ติ เตสุ ปฐมปิณฺฑทาเน ถุลฺลจฺจยํ, ทุติยทาเนน เลเป ฆฏิเต สเจ อเทสิตวตฺถุกา เอว วา ปมาณาติกฺกนฺตา เอว วา โหติ, เอโก สงฺฆาทิเสโส, ทฺเว จ ทุกฺกฏานิฯ อุภยวิปฺปนฺนา, ทฺเว สงฺฆาทิเสสา, ทฺเว จ ทุกฺกฏานิฯ สเจ ปน ทฺวารพนฺธํ วา วาตปานํ วา อฏฺฐเปตฺวาว มตฺติกาย ลิมฺปติ, ฐปิเต จ ตสฺมิํ เลโป น ฆฏิยติ, รกฺขติ ตาวฯ ปุน ลิมฺปนฺตสฺส ปน ฆฏิตมตฺเต สงฺฆาทิเสโสฯ สเจ ตํ ฐปิยมานํ ปฐมทินฺนเลเปน สทฺธิํ นิรนฺตรเมว หุตฺวา ติฏฺฐติ, ปฐมเมว สงฺฆาทิเสโสฯ เกวลํ สารมฺภาย ทุกฺกฏํ, ตถา อปริกฺกมนายฯ วิปฺปกตํ กุฏิํ อญฺญสฺส ททโต จ, ภูมิํ สมํ กตฺวา ภินฺทนฺตสฺส จ, เลณคุหาติณกุฏิปณฺณจฺฉทนเคเหสุ อญฺญตรํ กาเรนฺตสฺส, กุฏิมฺปิ อญฺญสฺส วาสตฺถาย, วาสาคารํ ฐเปตฺวา อุโปสถาคาราทีสุ อญฺญตรตฺถาย กาเรนฺตสฺส จ อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ

สีลวิปตฺติ, อุลฺลิตฺตาทีนํ อญฺญตรตา, เหฏฺฐิมปมาณสมฺภโว, อเทสิตวตฺถุกตา, ปมาณาติกฺกนฺตตา, อตฺตุทฺเทสิกตา, วาสาคารตา , เลปฆฏนาติ อิมาเนตฺถ ฉ วา สตฺต วา องฺคานิฯ ฉสมุฏฺฐานํ, กิริยญฺจ, กิริยากิริยญฺจฯ อิทญฺหิ วตฺถุํ เทสาเปตฺวา ปมาณาติกฺกนฺตํ วา กโรโต กิริยโต สมุฏฺฐาติ, อเทสาเปตฺวา กโรโต กิริยากิริยโต สมุฏฺฐาติฯ เสสเมตฺถ สญฺจริตฺเต วุตฺตสทิสเมวาติฯ

กุฏิการสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. วิหารการสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺตเม มหลฺลกนฺติ สสามิกภาเวน สญฺญาจิตกุฏิโต มหนฺตภาโว เอตสฺส อตฺถีติ มหลฺลโก, ยสฺมา วา วตฺถุํ เทสาเปตฺวา ปมาณาติกฺกเมนาปิ กาตุํ วฏฺฏติ, ตสฺมา ปมาณมหนฺตตายปิ มหลฺลโก, ตํ มหลฺลกํฯ ยสฺมา ปนสฺส ตํ ปมาณมหนฺตตฺตํ สสามิกตฺตาว ลพฺภติ, ตสฺมา ตทตฺถทสฺสนตฺถํ ‘‘มหลฺลโก นาม วิหาโร สสามิโก วุจฺจตี’’ติ เอวมสฺส ปทภาชเน (ปารา. 367) วุตฺตํฯ เสสํ สพฺพํ กุฏิการสิกฺขาปเท วุตฺตสทิสํ, สสามิกภาวมตฺตเมว หิ วิเสโสฯ

โกสมฺพิยํ ฉนฺนตฺเถรํ อารพฺภ เจติยรุกฺขํ เฉทาปนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตภาโว, อกิริยมตฺตโต สมุฏฺฐานภาโว, เอกสงฺฆาทิเสสตา จ เอตฺถ วิเสโสฯ

วิหารการสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ