สเจ ปน อนฺตมโส ยํ เอกา ขุทฺทกมกฺขิกา ปิเวยฺย, ตตฺตกมฺปิ ฐานโต มุจฺจติ, ทกโสตํ อโนติณฺเณปิ สงฺฆาทิเสโสฯ ฐานโต ปน จุตํ อวสฺสเมว ทกโสตํ โอตรติ, ตสฺมา ‘‘ทกโสตํ โอติณฺณมตฺเต พหิ นิกฺขนฺเต วา อนิกฺขนฺเต วา สงฺฆาทิเสโส’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.237) อฏฺฐกถาสุ วุตฺตํฯ อนุปกฺกมนฺตสฺส จ, อโมจนาธิปฺปายสฺส จ, สุปินํ ปสฺสนฺตสฺส จ, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ มุตฺเตปิ อนาปตฺติฯ สีลวิปตฺติ, เจตนา, อุปกฺกโม , มุจฺจนนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมปาราชิเก วุตฺตสทิสาเนวาติฯ

สุกฺกวิสฺสฏฺฐิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. กายสํสคฺคสิกฺขาปทวณฺณนา

ทุติเย โอติณฺโณติ ยกฺขาทีหิ วิย สตฺตา อนฺโต อุปฺปชฺชนฺเตน ราเคน วา โอติณฺโณ, กูปาทีนิ วิย สตฺตา อสมเปกฺขิตฺวา รชฺชนีเย ฐาเน รชฺชนฺโต สยํ วา ราคํ โอติณฺโณ, กายสํสคฺคราคสมงฺคิสฺเสตํ อธิวจนํฯ วิปริณเตน จิตฺเตนาติ ปริสุทฺธภวงฺคสนฺตติสงฺขาตํ ปกติํ วิชหิตฺวา อญฺญถา ปวตฺเตน, วิรูปํ วา ปริณเตน ยถา ปริวตฺตมานํ วิรูปํ โหติ, เอวํ วุตฺตราควเสน ปริวตฺเตตฺวา ฐิเตน จิตฺเตนาติ อตฺโถฯ มาตุคาเมน สทฺธินฺติ ตทหุชาตายปิ ชีวมานกมนุสฺสิตฺถิยา สทฺธิํฯ กายสํสคฺคํ สมาปชฺเชยฺยาติ หตฺถคฺคหณาทิกอายสมฺปโยคํ กายมิสฺสีภาวํ สมาปชฺเชยฺยฯ หตฺถคฺคาหํ วาติอาทิ ปนสฺส วิตฺถาเรน อตฺถทสฺสนํฯ ตตฺถ หตฺโถ นาม กปฺปรโต ปฏฺฐาย ยาว อคฺคนขาฯ เวณี นาม วินนฺธิตฺวา วา อวินนฺธิตฺวา วา สุทฺธเกเสหิ วา นีลาทิวณฺณสุตฺตกุสุมกหาปณมาลาสุวณฺณจีรกมุตฺตาวฬิอาทีสุ อญฺญตรมิสฺเสหิ วา กตเกสกลาปสฺเสตํ อธิวจนํฯ เวณิคฺคหเณน เจตฺถ เกสาปิ คหิตาเยว สทฺธิํ โลเมหิฯ อิติ วุตฺตลกฺขณสฺส หตฺถสฺส คหณํ หตฺถคฺคาโห, เวณิยา คหณํ เวณิคฺคาโหฯ อวเสสสฺส สรีรสฺส ปรามสนํ อญฺญตรสฺส วา อญฺญตรสฺส วา องฺคสฺส ปรามสนํ นามฯ โย ตํ หตฺถคฺคาหํ วา เวณิคฺคาหํ วา อญฺญตรสฺส วา อญฺญตรสฺส วา องฺคสฺส ปรามสนํ สมาปชฺเชยฺย, ตสฺส สงฺฆาทิเสโส นาม อาปตฺตินิกาโย โหตีติฯ

สาวตฺถิยํ อุทายิตฺเถรํ อารพฺภ กายสํสคฺคสมาปชฺชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ , อนาณตฺติกํ, อิตฺถิยา อิตฺถิสญฺญิโน อนฺตมโส โลเมน โลมํ ผุสนฺตสฺสาปิ, อิตฺถิยา วา ผุสิยมานสฺส เสวนาธิปฺปาเยน วายมิตฺวา ผสฺสํ ปฏิชานนฺตสฺส สงฺฆาทิเสโสฯ เอเกน ปน หตฺเถน คเหตฺวา ทุติเยน หตฺเถน ทิวสมฺปิ ตตฺถ ตตฺถ ผุสนฺตสฺส เอกาว อาปตฺติ, อคฺคเหตฺวา ผุสนฺโต ปน สเจ สีสโต ยาว ปาทา, ตาว กายโต หตฺถํ อโมเจนฺโตเยว ผุสติ, เอกาว อาปตฺติ, ปญฺจนฺนํ องฺคุลีนํ เอกโต คหเณปิ เอกาเยวฯ สเจ ปน นานิตฺถีนํ ปญฺจงฺคุลิโย เอกโต คณฺหาติ, ปญฺจ อาปตฺติโยฯ อิตฺถิยา เวมติกสฺส, ปณฺฑกปุริสติรจฺฉานคตสญฺญิสฺส จ ถุลฺลจฺจยํ, ตถา กาเยน กายปฺปฏิพทฺเธน, อมนุสฺสิตฺถิปณฺฑเกหิ จ สทฺธิํ กายสํสคฺเคปิฯ มนุสฺสิตฺถิยา ปน กายปฺปฏิพทฺเธน กายปฺปฏิพทฺธาทีสุ, ปุริสกายผุสนาทีสุ จ ทุกฺกฏํฯ อิตฺถิยา ผุสิยมานสฺส เสวนาธิปฺปายสฺสาปิ กาเยน อวายมิตฺวา ผสฺสํ ปฏิชานนฺตสฺส, โมกฺขาธิปฺปาเยน อิตฺถิํ ผุสนฺตสฺส, อสญฺจิจฺจ, อสฺสติยา, อชานนฺตสฺส, อสาทิยนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ สีลวิปตฺติ, มนุสฺสิตฺถี, อิตฺถิสญฺญิตา, กายสํสคฺคราโค, เตน ราเคน วายาโม, หตฺถคฺคาหาทิสมาปชฺชนนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมปาราชิเก วุตฺตสทิสาเนวาติฯ

กายสํสคฺคสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย โอติณฺณตา จ วิปริณตจิตฺตตา จ ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาทราควเสน เวทิตพฺพาฯ มาตุคามนฺติ ทุฏฺฐุลฺลาทุฏฺฐุลฺลสํลกฺขณสมตฺถํ มนุสฺสิตฺถิํฯ ทุฏฺฐุลฺลาหิวาจาหีติ วจฺจมคฺคปสฺสาวมคฺเคเมถุนธมฺมปฺปฏิสํยุตฺตาหิ วาจาหิฯ โอภาเสยฺยาติ อวภาเสยฺย, วณฺณาวณฺณยาจนอายาจนปุจฺฉนปฏิปุจฺฉนอาจิกฺขณานุสาสนอกฺโกสนวเสน นานปฺปการํ อสทฺธมฺมวจนํ วเทยฺยฯ ยถา ตนฺติ เอตฺถ นฺติ นิปาตมตฺตํ, ยถา ยุวา ยุวตินฺติ อตฺโถฯ เอเตน โอภาสเน นิราสงฺกภาวํ ทสฺเสติฯ เมถุนุปสํหิตาหีติอิทํ ทุฏฺฐุลฺลวาจาย สิขาปตฺตลกฺขณทสฺสนํฯ สงฺฆาทิเสโสติ ทฺวินฺนํ มคฺคานํ วเสน วณฺณาวณฺเณหิ วา เมถุนยาจนาทีหิ วา ‘‘สิขรณีสิ, สํภินฺนาสิ, อุภโตพฺยญฺชนกาสี’’ติ อิเมสุ ตีสุ อญฺญตเรน อกฺโกสวจเนน วา มาตุคามํ โอภาสนฺตสฺส สงฺฆาทิเสโส นาม อาปตฺตินิกาโย โหตีติฯ

สาวตฺถิยํ อุทายิตฺเถรํ อารพฺภ ทุฏฺฐุลฺลวาจาหิ โอภาสนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, อิตฺถิยา อิตฺถิสญฺญิโน อนฺตมโส หตฺถมุทฺทายปิ วุตฺตนเยน โอภาสนฺตสฺส สเจ สา ตมตฺถํ ตสฺมิํเยว ขเณ ชานาติ, สงฺฆาทิเสโสฯ ปณฺฑเก ถุลฺลจฺจยํฯ ตสฺมิํเยว อิตฺถิสญฺญิโน ทุกฺกฏํฯ ปุนปฺปุนํ โอภาสนฺตสฺส, สมฺพหุลา จ อิตฺถิโย เอกวาจาย โอภาสนฺตสฺส วาจาคณนาย เจว อิตฺถิคณนาย จ อาปตฺติโยฯ สเจ ยํ อิตฺถิํ โอภาสติ, สา น ชานาติ, ถุลฺลจฺจยํฯ อธกฺขกํ อุพฺภชาณุมณฺฑลํ อาทิสฺส วณฺณาทิภณเนปิ ถุลฺลจฺจยํฯ ปณฺฑเก ทุกฺกฏํ, อุพฺภกฺขกํ อโธชาณุมณฺฑลํ กายปฺปฏิพทฺธญฺจ อาทิสฺส วณฺณาทิภณเน สพฺพตฺถ ทุกฺกฏํฯ อตฺถธมฺมอนุสาสนิปุเรกฺขารานํ อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ สีลวิปตฺติ, มนุสฺสิตฺถี, อิตฺถิสญฺญิตา, ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาทราโค, เตน ราเคน โอภาสนํ, ตงฺขณวิชานนนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ อทินฺนาทานสมุฏฺฐานํ, กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทฺวิเวทนนฺติฯ

ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ