โส ตาย เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ , ปรํ วมฺเภติฯ อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโมฯ สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว , อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ – ‘เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยาปิ โข อตมฺมยตา วุตฺตา ภควตาฯ เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถา’ติฯ โส อตมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติฯ อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโมฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สปฺปุริโส สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา [เอกจฺเจ อาสวา (ก.)] ปริกฺขีณา โหนฺติฯ อยํ [อยํ โข (สฺยา. กํ.)], ภิกฺขเว, ภิกฺขุ น กิญฺจิ มญฺญติ, น กุหิญฺจิ มญฺญติ, น เกนจิ มญฺญตี’’ติฯ

อิทมโวจ ภควาฯ อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติฯ

สปฺปุริสสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํฯ

4. เสวิตพฺพาเสวิตพฺพสุตฺตํ

[109] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ – ‘‘เสวิตพฺพาเสวิตพฺพํ โว, ภิกฺขเว, ธมฺมปริยายํ เทเสสฺสามิฯ ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘กายสมาจารํปาหํ [ปหํ (สพฺพตฺถ)], ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ กายสมาจารํฯ วจีสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ วจีสมาจารํฯ มโนสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ มโนสมาจารํฯ จิตฺตุปฺปาทํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ จิตฺตุปฺปาทํฯ

สญฺญาปฏิลาภํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ , อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ สญฺญาปฏิลาภํฯ ทิฏฺฐิปฏิลาภํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ ทิฏฺฐิปฏิลาภํฯ อตฺตภาวปฏิลาภํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ อตฺตภาวปฏิลาภ’’นฺติฯ

เอวํ วุตฺเต อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิมสฺส โข อหํ, ภนฺเต, ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส, วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส, เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิฯ

[110] ‘‘‘กายสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ กายสมาจาร’นฺติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, ภนฺเต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, เอวรูโป กายสมาจาโร น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, ภนฺเต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, เอวรูโป กายสมาจาโร เสวิตพฺโพฯ

[111] ‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ ลุทฺโท โลหิตปาณิ หตปฺปหเต นิวิฏฺโฐ อทยาปนฺโน ปาณภูเตสุ; อทินฺนาทายี โข ปน โหติ, ยํ ตํ ปรสฺส ปรวิตฺตูปกรณํ คามคตํ วา อรญฺญคตํ วา ตํ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทาตา โหติ; กาเมสุมิจฺฉาจารี โข ปน โหติ, ยา ตา มาตุรกฺขิตา ปิตุรกฺขิตา มาตาปิตุรกฺขิตา ภาตุรกฺขิตา ภคินิรกฺขิตา ญาติรกฺขิตา โคตฺตรกฺขิตา ธมฺมรกฺขิตา สสฺสามิกา สปริทณฺฑา อนฺตมโส มาลาคุฬปริกฺขิตฺตาปิ ตถารูปาสุ จาริตฺตํ อาปชฺชิตา โหติ – เอวรูปํ, ภนฺเต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติฯ

‘‘กถํรูปํ , ภนฺเต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ นิหิตทณฺโฑ นิหิตสตฺโถ, ลชฺชี ทยาปนฺโน สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรติ; อทินฺนาทานํ ปหาย อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ, ยํ ตํ ปรสฺส ปรวิตฺตูปกรณํ คามคตํ วา อรญฺญคตํ วา ตํ นาทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทาตา โหติ; กาเมสุมิจฺฉาจารํ ปหาย กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ, ยา ตา มาตุรกฺขิตา ปิตุรกฺขิตา มาตาปิตุรกฺขิตา ภาตุรกฺขิตา ภคินิรกฺขิตา ญาติรกฺขิตา โคตฺตรกฺขิตา ธมฺมรกฺขิตา สสฺสามิกา สปริทณฺฑา อนฺตมโส มาลาคุฬปริกฺขิตฺตาปิ ตถารูปาสุ น จาริตฺตํ อาปชฺชิตา โหติ – เอวรูปํ, ภนฺเต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติฯ ‘กายสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ กายสมาจาร’นฺติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

‘‘‘วจีสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ วจีสมาจาร’นฺติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ? ยถารูปํ, ภนฺเต, วจีสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, เอวรูโป วจีสมาจาโร น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, ภนฺเต, วจีสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูโป วจีสมาจาโร เสวิตพฺโพฯ

[112] ‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, วจีสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ มุสาวาที โหติ, สภาคโต [สภคฺคโต (พหูสุ)] วา ปริสาคโต [ปริสคฺคโต (พหูสุ)] วา ญาติมชฺฌคโต วา ปูคมชฺฌคโต วา ราชกุลมชฺฌคโต วา อภินีโต สกฺขิปุฏฺโฐ – ‘เอหมฺโภ ปุริส, ยํ ชานาสิ ตํ วเทหี’ติ โส อชานํ วา อาห – ‘ชานามี’ติ, ชานํ วา อาห – ‘น ชานามี’ติ; อปสฺสํ วา อาห – ‘ปสฺสามี’ติ, ปสฺสํ วา อาห – ‘น ปสฺสามี’ติ – อิติ [ปสฺส ม. นิ. 1.440 สาเลยฺยกสุตฺเต] อตฺตเหตุ วา ปรเหตุ วา อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ [กิญฺจกฺขเหตุ (สี.)] วา สมฺปชานมุสา ภาสิตา โหติ; ปิสุณวาโจ โข ปน โหติ, อิโต สุตฺวา อมุตฺร อกฺขาตา อิเมสํ เภทาย, อมุตฺร วา สุตฺวา อิเมสํ อกฺขาตา อมูสํ เภทาย – อิติ สมคฺคานํ วา เภตฺตา, ภินฺนานํ วา อนุปฺปทาตา, วคฺคาราโม, วคฺครโต, วคฺคนนฺที, วคฺคกรณิํ วาจํ ภาสิตา โหติ; ผรุสวาโจ โข ปน โหติ, ยา สา วาจา กณฺฑกา กกฺกสา ผรุสา ปรกฏุกา ปราภิสชฺชนี โกธสามนฺตา อสมาธิสํวตฺตนิกา, ตถารูปิํ วาจํ ภาสิตา โหติ; สมฺผปฺปลาปี โข ปน โหติ อกาลวาที อภูตวาที อนตฺถวาที อธมฺมวาที อวินยวาที, อนิธานวติํ วาจํ ภาสิตา โหติ อกาเลน อนปเทสํ อปริยนฺตวติํ อนตฺถสํหิตํ – เอวรูปํ, ภนฺเต, วจีสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติฯ

‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, วจีสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ , กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ มุสาวาทํ ปหาย มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ สภาคโต วา ปริสาคโต วา ญาติมชฺฌคโต วา ปูคมชฺฌคโต วา ราชกุลมชฺฌคโต วา อภินีโต สกฺขิปุฏฺโฐ – ‘เอหมฺโภ ปุริส, ยํ ชานาสิ ตํ วเทหี’ติ โส อชานํ วา อาห – ‘น ชานามี’ติ, ชานํ วา อาห – ‘ชานามี’ติ, อปสฺสํ วา อาห – ‘น ปสฺสามี’ติ, ปสฺสํ วา อาห – ‘ปสฺสามี’ติ – อิติ อตฺตเหตุ วา ปรเหตุ วา อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ วา น สมฺปชานมุสา ภาสิตา โหติ; ปิสุณํ วาจํ ปหาย ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ, อิโต สุตฺวา น อมุตฺร อกฺขาตา อิเมสํ เภทาย, อมุตฺร วา สุตฺวา น อิเมสํ อกฺขาตา อมูสํ เภทาย – อิติ ภินฺนานํ วา สนฺธาตา สหิตานํ วา อนุปฺปทาตา สมคฺคาราโม สมคฺครโต สมคฺคนนฺที สมคฺคกรณิํ วาจํ ภาสิตา โหติ; ผรุสํ วาจํ ปหาย ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ, ยา สา วาจา เนลา กณฺณสุขา เปมนียา หทยงฺคมา โปรี พหุชนกนฺตา พหุชนมนาปา ตถารูปิํ วาจํ ภาสิตา โหติ; สมฺผปฺปลาปํ ปหาย สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต โหติ กาลวาที ภูตวาที อตฺถวาที ธมฺมวาที วินยวาที, นิธานวติํ วาจํ ภาสิตา โหติ กาเลน สาปเทสํ ปริยนฺตวติํ อตฺถสํหิตํ – เอวรูปํ, ภนฺเต, วจีสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติฯ ‘วจีสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ วจีสมาจาร’นฺติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

‘‘‘มโนสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ มโนสมาจาร’นฺติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตาฯ

กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, ภนฺเต, มโนสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูโป มโนสมาจาโร น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, ภนฺเต, มโนสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูโป มโนสมาจาโร เสวิตพฺโพฯ

[113] ‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, มโนสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ อภิชฺฌาลุ โหติ, ยํ ตํ ปรสฺส ปรวิตฺตูปกรณํ ตํ อภิชฺฌาตา โหติ – ‘อโห วต ยํ ปรสฺส ตํ มมสฺสา’ติ; พฺยาปนฺนจิตฺโต โข ปน โหติ ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺโป – ‘อิเม สตฺตา หญฺญนฺตุ วา วชฺฌนฺตุ วา อุจฺฉิชฺชนฺตุ วา วินสฺสนฺตุ วา มา วา อเหสุ’นฺติ – เอวรูปํ, ภนฺเต, มโนสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติฯ

‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, มโนสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ อนภิชฺฌาลุ โหติ, ยํ ตํ ปรสฺส ปรวิตฺตูปกรณํ ตํ นาภิชฺฌาตา โหติ – ‘อโห วต ยํ ปรสฺส ตํ มมสฺสา’ติ; อพฺยาปนฺนจิตฺโต โข ปน โหติ อปฺปทุฏฺฐมนสงฺกปฺโป – ‘อิเม สตฺตา อเวรา อพฺยาพชฺฌา [อพฺยาปชฺฌา (สี. สฺยา. กํ. ปี. ก.)] อนีฆา สุขี อตฺตานํ ปริหรนฺตู’ติ – เอวรูปํ, ภนฺเต, มโนสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติฯ ‘มโนสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ มโนสมาจาร’นฺติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

[114] ‘‘‘จิตฺตุปฺปาทํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ จิตฺตุปฺปาท’นฺติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, ภนฺเต, จิตฺตุปฺปาทํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูโป จิตฺตุปฺปาโท น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, ภนฺเต, จิตฺตุปฺปาทํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูโป จิตฺตุปฺปาโท เสวิตพฺโพฯ

‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, จิตฺตุปฺปาทํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ อภิชฺฌาลุ โหติ, อภิชฺฌาสหคเตน เจตสา วิหรติ; พฺยาปาทวา โหติ, พฺยาปาทสหคเตน เจตสา วิหรติ; วิเหสวา โหติ, วิเหสาสหคเตน เจตสา วิหรติ – เอวรูปํ, ภนฺเต, จิตฺตุปฺปาทํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติฯ

‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, จิตฺตุปฺปาทํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ , กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ อนภิชฺฌาลุ โหติ, อนภิชฺฌาสหคเตน เจตสา วิหรติ; อพฺยาปาทวา โหติ, อพฺยาปาทสหคเตน เจตสา วิหรติ; อวิเหสวา โหติ, อวิเหสาสหคเตน เจตสา วิหรติ – เอวรูปํ, ภนฺเต, จิตฺตุปฺปาทํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติฯ ‘จิตฺตุปฺปาทํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ จิตฺตุปฺปาท’นฺติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

[115] ‘‘‘สญฺญาปฏิลาภํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ สญฺญาปฏิลาภ’นฺติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, ภนฺเต, สญฺญาปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูโป สญฺญาปฏิลาโภ น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, ภนฺเต, สญฺญาปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูโป สญฺญาปฏิลาโภ เสวิตพฺโพฯ

‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, สญฺญาปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ อภิชฺฌาลุ โหติ, อภิชฺฌาสหคตาย สญฺญาย วิหรติ; พฺยาปาทวา โหติ, พฺยาปาทสหคตาย สญฺญาย วิหรติ; วิเหสวา โหติ, วิเหสาสหคตาย สญฺญาย วิหรติ – เอวรูปํ, ภนฺเต, สญฺญาปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติฯ

‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, สญฺญาปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ อนภิชฺฌาลุ โหติ, อนภิชฺฌาสหคตาย สญฺญาย วิหรติ; อพฺยาปาทวา โหติ, อพฺยาปาทสหคตาย สญฺญาย วิหรติ; อวิเหสวา โหติ, อวิเหสาสหคตาย สญฺญาย วิหรติ – เอวรูปํ, ภนฺเต, สญฺญาปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติฯ ‘สญฺญาปฏิลาภํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ สญฺญาปฏิลาภ’นฺติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

[116] ‘‘‘ทิฏฺฐิปฏิลาภํปาหํ , ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ ทิฏฺฐิปฏิลาภ’นฺติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, ภนฺเต, ทิฏฺฐิปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูโป ทิฏฺฐิปฏิลาโภ น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, ภนฺเต, ทิฏฺฐิปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ – เอวรูโป ทิฏฺฐิปฏิลาโภ เสวิตพฺโพฯ

‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, ทิฏฺฐิปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ เอวํทิฏฺฐิโก โหติ – ‘นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺฐํ, นตฺถิ หุตํ , นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก, นตฺถิ อยํ โลโก, นตฺถิ ปโร โลโก, นตฺถิ มาตา, นตฺถิ ปิตา, นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา, นตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา สมฺมาปฏิปนฺนา เย อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตี’ติ – เอวรูปํ, ภนฺเต, ทิฏฺฐิปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติฯ

‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, ทิฏฺฐิปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ? อิธ, ภนฺเต, เอกจฺโจ เอวํทิฏฺฐิโก โหติ – ‘อตฺถิ ทินฺนํ, อตฺถิ ยิฏฺฐํ, อตฺถิ หุตํ, อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก, อตฺถิ อยํ โลโก, อตฺถิ ปโร โลโก, อตฺถิ มาตา, อตฺถิ ปิตา, อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา, อตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา สมฺมาปฏิปนฺนา เย อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตี’ติ – เอวรูปํ, ภนฺเต, ทิฏฺฐิปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติฯ ‘ทิฏฺฐิปฏิลาภํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ ทิฏฺฐิปฏิลาภ’นฺติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

[117] ‘‘‘อตฺตภาวปฏิลาภํปาหํ , ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ อตฺตภาวปฏิลาภ’นฺติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, ภนฺเต, อตฺตภาวปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ – เอวรูโป อตฺตภาวปฏิลาโภ น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, ภนฺเต, อตฺตภาวปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ – เอวรูโป อตฺตภาวปฏิลาโภ เสวิตพฺโพฯ

‘‘กถํรูปํ, ภนฺเต, อตฺตภาวปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ? สพฺยาพชฺฌํ [สพฺยาปชฺฌํ (สี. สฺยา. กํ. ปี. ก.)], ภนฺเต, อตฺตภาวปฏิลาภํ อภินิพฺพตฺตยโต อปรินิฏฺฐิตภาวาย อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ; อพฺยาพชฺฌํ, ภนฺเต, อตฺตภาวปฏิลาภํ อภินิพฺพตฺตยโต ปรินิฏฺฐิตภาวาย อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติฯ ‘อตฺตภาวปฏิลาภํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ , อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ อตฺตภาวปฏิลาภ’นฺติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

‘‘อิมสฺส โข อหํ, ภนฺเต, ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส, วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส, เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามี’’ติฯ

[118] ‘‘สาธุ สาธุ, สาริปุตฺต! สาธุ โข ตฺวํ, สาริปุตฺต, อิมสฺส มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส, วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส, เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานาสิฯ

‘‘‘กายสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ กายสมาจาร’นฺติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ มยาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, สาริปุตฺต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูโป กายสมาจาโร น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, สาริปุตฺต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ – เอวรูโป กายสมาจาโร เสวิตพฺโพฯ

‘‘กถํรูปํ , สาริปุตฺต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ? อิธ, สาริปุตฺต, เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ ลุทฺโท โลหิตปาณิ หตปฺปหเต นิวิฏฺโฐ อทยาปนฺโน ปาณภูเตสุ; อทินฺนาทายี โข ปน โหติ, ยํ ตํ ปรสฺส ปรวิตฺตูปกรณํ คามคตํ วา อรญฺญคตํ วา ตํ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทาตา โหติ; กาเมสุมิจฺฉาจารี โข ปน โหติ, ยา ตา มาตุรกฺขิตา ปิตุรกฺขิตา มาตาปิตุรกฺขิตา ภาตุรกฺขิตา ภคินิรกฺขิตา ญาติรกฺขิตา โคตฺตรกฺขิตา ธมฺมรกฺขิตา สสฺสามิกา สปริทณฺฑา อนฺตมโส มาลาคุฬปริกฺขิตฺตาปิ ตถารูปาสุ จาริตฺตํ อาปชฺชิตา โหติ – เอวรูปํ, สาริปุตฺต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติฯ

‘‘กถํรูปํ, สาริปุตฺต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ? อิธ, สาริปุตฺต, เอกจฺโจ ปาณาติปาตํ ปหาย ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ นิหิตทณฺโฑ นิหิตสตฺโถ, ลชฺชี ทยาปนฺโน สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรติ; อทินฺนาทานํ ปหาย อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ, ยํ ตํ ปรสฺส ปรวิตฺตูปกรณํ คามคตํ วา อรญฺญคตํ วา ตํ นาทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทาตา โหติ; กาเมสุมิจฺฉาจารํ ปหาย กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ, ยา ตา มาตุรกฺขิตา ปิตุรกฺขิตา มาตาปิตุรกฺขิตา ภาตุรกฺขิตา ภคินิรกฺขิตา ญาติรกฺขิตา โคตฺตรกฺขิตา ธมฺมรกฺขิตา สสฺสามิกา สปริทณฺฑา อนฺตมโส มาลาคุฬปริกฺขิตฺตาปิ ตถารูปาสุ น จาริตฺตํ อาปชฺชิตา โหติ – เอวรูปํ, สาริปุตฺต, กายสมาจารํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติฯ ‘กายสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ กายสมาจาร’นฺติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ มยา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

‘‘วจีสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ …เป.… มโนสมาจารํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ…เป.… จิตฺตุปฺปาทํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ…เป.… สญฺญาปฏิลาภํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ…เป.… ทิฏฺฐิปฏิลาภํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ…เป.…ฯ

‘‘‘อตฺตภาวปฏิลาภํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ อตฺตภาวปฏิลาภ’นฺติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ มยาฯ

กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, สาริปุตฺต, อตฺตภาวปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูโป อตฺตภาวปฏิลาโภ น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, สาริปุตฺต, อตฺตภาวปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ – เอวรูโป อตฺตภาวปฏิลาโภ เสวิตพฺโพฯ

‘‘กถํรูปํ, สาริปุตฺต, อตฺตภาวปฏิลาภํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ? สพฺยาพชฺฌํ, สาริปุตฺต, อตฺตภาวปฏิลาภํ อภินิพฺพตฺตยโต อปรินิฏฺฐิตภาวาย อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ; อพฺยาพชฺฌํ, สาริปุตฺต, อตฺตภาวปฏิลาภํ อภินิพฺพตฺตยโต ปรินิฏฺฐิตภาวาย อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติฯ ‘อตฺตภาวปฏิลาภํปาหํ, ภิกฺขเว, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ , อเสวิตพฺพมฺปิ; ตญฺจ อญฺญมญฺญํ อตฺตภาวปฏิลาภ’นฺติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ มยา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ อิมสฺส โข, สาริปุตฺต, มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

[119] ‘‘จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; โสตวิญฺเญยฺยํ สทฺทํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ อเสวิตพฺพมฺปิ; ฆานวิญฺเญยฺยํ คนฺธํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; ชิวฺหาวิญฺเญยฺยํ รสํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; กายวิญฺเญยฺยํ โผฏฺฐพฺพํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ; มโนวิญฺเญยฺยํ ธมฺมํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต, อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิมสฺส โข อหํ, ภนฺเต, ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส, วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส, เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิฯ ‘จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, ภนฺเต, จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูปํ จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ น เสวิตพฺพํ; ยถารูปญฺจ โข, ภนฺเต, จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูปํ จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ เสวิตพฺพํฯ

‘จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

‘‘โสตวิญฺเญยฺยํ สทฺทํปาหํ, สาริปุตฺต…เป.… เอวรูโป โสตวิญฺเญยฺโย สทฺโท น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป โสตวิญฺเญยฺโย สทฺโท เสวิตพฺโพ… เอวรูโป ฆานวิญฺเญยฺโย คนฺโธ น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป ฆานวิญฺเญยฺโย คนฺโธ เสวิตพฺโพ… เอวรูโป ชิวฺหาวิญฺเญยฺโย รโส น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป ชิวฺหาวิญฺเญยฺโย รโส เสวิตพฺโพ… กายวิญฺเญยฺยํ โผฏฺฐพฺพํปาหํ, สาริปุตฺต … เอวรูโป กายวิญฺเญยฺโย โผฏฺฐพฺโพ น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป กายวิญฺเญยฺโย โผฏฺฐพฺโพ เสวิตพฺโพฯ

‘‘‘มโนวิญฺเญยฺยํ ธมฺมํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, ภนฺเต, มโนวิญฺเญยฺยํ ธมฺมํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูโป มโนวิญฺเญยฺโย ธมฺโม น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, ภนฺเต, มโนวิญฺเญยฺยํ ธมฺมํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูโป มโนวิญฺเญยฺโย ธมฺโม เสวิตพฺโพฯ ‘มโนวิญฺเญยฺยํ ธมฺมํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ อิมสฺส โข อหํ, ภนฺเต, ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส, วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส, เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามี’’ติฯ

[120] ‘‘สาธุ สาธุ, สาริปุตฺต! สาธุ โข ตฺวํ, สาริปุตฺต, อิมสฺส มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส, วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส, เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานาสิฯ ‘จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ มยาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, สาริปุตฺต, จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูปํ จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ น เสวิตพฺพํ; ยถารูปญฺจ โข, สาริปุตฺต, จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูปํ จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํ เสวิตพฺพํฯ ‘จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ มยา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

‘‘โสตวิญฺเญยฺยํ สทฺทํปาหํ, สาริปุตฺต…เป.… เอวรูโป โสตวิญฺเญยฺโย สทฺโท น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป โสตวิญฺเญยฺโย สทฺโท เสวิตพฺโพ… เอวรูโป ฆานวิญฺเญยฺโย คนฺโธ น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป ฆานวิญฺเญยฺโย คนฺโธ เสวิตพฺโพ… เอวรูโป ชิวฺหาวิญฺเญยฺโย รโส น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป ชิวฺหาวิญฺเญยฺโย รโส เสวิตพฺโพ… เอวรูโป กายวิญฺเญยฺโย โผฏฺฐพฺโพ น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป กายวิญฺเญยฺโย โผฏฺฐพฺโพ เสวิตพฺโพฯ

‘‘มโนวิญฺเญยฺยํ ธมฺมํปาหํ, สาริปุตฺต…เป.… เอวรูโป มโนวิญฺเญยฺโย ธมฺโม น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป มโนวิญฺเญยฺโย ธมฺโม เสวิตพฺโพฯ ‘มโนวิญฺเญยฺยํ ธมฺมํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ มยา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ อิมสฺส โข, สาริปุตฺต, มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

[121] ‘‘จีวรํปาหํ , สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปิ…เป.… ปิณฺฑปาตํปาหํ, สาริปุตฺต… เสนาสนํปาหํ, สาริปุตฺต… คามํปาหํ, สาริปุตฺต… นิคมํปาหํ, สาริปุตฺต… นครํปาหํ, สาริปุตฺต… ชนปทํปาหํ, สาริปุตฺต… ปุคฺคลํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต, อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิมสฺส โข อหํ, ภนฺเต, ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส, วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส, เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิฯ ‘จีวรํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, ภนฺเต, จีวรํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูปํ จีวรํ น เสวิตพฺพํ; ยถารูปญฺจ โข, ภนฺเต, จีวรํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูปํ จีวรํ เสวิตพฺพํฯ ‘จีวรํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ

‘‘ปิณฺฑปาตํปาหํ, สาริปุตฺต…เป.… เอวรูโป ปิณฺฑปาโต น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป ปิณฺฑปาโต เสวิตพฺโพ… เสนาสนํปาหํ, สาริปุตฺต…เป.… เอวรูปํ เสนาสนํ น เสวิตพฺพํ… เอวรูปํ เสนาสนํ เสวิตพฺพํ… คามํปาหํ, สาริปุตฺต …เป.… เอวรูโป คาโม น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป คาโม เสวิตพฺโพ… เอวรูโป นิคโม น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป นิคโม เสวิตพฺโพ… เอวรูปํ นครํ น เสวิตพฺพํ… เอวรูปํ นครํ เสวิตพฺพํ… เอวรูโป ชนปโท น เสวิตพฺโพ… เอวรูโป ชนปโท เสวิตพฺโพฯ

‘‘‘ปุคฺคลํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ ภควตาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, ภนฺเต, ปุคฺคลํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูโป ปุคฺคโล น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, ภนฺเต, ปุคฺคลํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูโป ปุคฺคโล เสวิตพฺโพฯ ‘ปุคฺคลํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺติฯ อิมสฺส โข อหํ, ภนฺเต, ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส, วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามี’’ติฯ

[122] ‘‘สาธุ สาธุ, สาริปุตฺต! สาธุ โข ตฺวํ, สาริปุตฺต, อิมสฺส มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส, วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานาสิฯ ‘จีวรํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ , อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ มยาฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, สาริปุตฺต, จีวรํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูปํ จีวรํ น เสวิตพฺพํ; ยถารูปญฺจ โข, สาริปุตฺต, จีวรํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูปํ จีวรํ เสวิตพฺพํฯ ‘จีวรํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ มยา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ (ยถา ปฐมํ ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ) เอวรูโป ปิณฺฑปาโต… เอวรูปํ เสนาสนํ… เอวรูโป คาโม… เอวรูโป นิคโม… เอวรูปํ นครํ… เอวรูโป ชนปโทฯ

‘‘‘ปุคฺคลํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ มยาฯ

กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ยถารูปํ, สาริปุตฺต, ปุคฺคลํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ เอวรูโป ปุคฺคโล น เสวิตพฺโพ; ยถารูปญฺจ โข, สาริปุตฺต, ปุคฺคลํ เสวโต อกุสลา ธมฺมา ปริหายนฺติ, กุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ เอวรูโป ปุคฺคโล เสวิตพฺโพฯ ‘ปุคฺคลํปาหํ, สาริปุตฺต, ทุวิเธน วทามิ – เสวิตพฺพมฺปิ, อเสวิตพฺพมฺปี’ติ – อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ มยา อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ อิมสฺส โข, สาริปุตฺต, มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

[123] ‘‘สพฺเพปิ เจ, สาริปุตฺต, ขตฺติยา อิมสฺส มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชาเนยฺยุํ, สพฺเพสานมฺปิสฺส ขตฺติยานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายฯ สพฺเพปิ เจ , สาริปุตฺต, พฺราหฺมณา…เป.… สพฺเพปิ เจ, สาริปุตฺต, เวสฺสา… สพฺเพปิ เจ, สาริปุตฺต, สุทฺทา อิมสฺส มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชาเนยฺยุํ, สพฺเพสานมฺปิสฺส สุทฺทานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายฯ สเทวโกปิ เจ, สาริปุตฺต, โลโก สมารโก สพฺรหฺมโก สสฺสมณพฺราหฺมณี ปชา สเทวมนุสฺสา อิมสฺส มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชาเนยฺย, สเทวกสฺสปิสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติฯ

อิทมโวจ ภควาฯ อตฺตมโน อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติฯ

เสวิตพฺพาเสวิตพฺพสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํฯ

5. พหุธาตุกสุตฺตํ

[124] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘ยานิ กานิจิ, ภิกฺขเว, ภยานิ อุปฺปชฺชนฺติ สพฺพานิ ตานิ พาลโต อุปฺปชฺชนฺติ, โน ปณฺฑิตโต; เย เกจิ อุปทฺทวา อุปฺปชฺชนฺติ สพฺเพ เต พาลโต อุปฺปชฺชนฺติ, โน ปณฺฑิตโต; เย เกจิ อุปสคฺคา อุปฺปชฺชนฺติ สพฺเพ เต พาลโต อุปฺปชฺชนฺติ, โน ปณฺฑิตโตฯ