‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ กายสุจริตสมงฺคี ตํนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’ติ ปชานาติ; ‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ กายสุจริตสมงฺคี ตํนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชตี’ติ ปชานาติฯ ‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ วจีสุจริตสมงฺคี…เป.… ยํ มโนสุจริตสมงฺคี ตํนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺเชยฺย, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’ติ ปชานาติ; ‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ วจีสุจริตสมงฺคี…เป.… ยํ มโนสุจริตสมงฺคี ตํนิทานา ตปฺปจฺจยา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺเชยฺย, ฐานเมตํ วิชฺชตี’ติ ปชานาติฯ เอตฺตาวตา โข, อานนฺท, ‘ฐานาฐานกุสโล ภิกฺขู’ติ อลํ วจนายา’’ติฯ

[132] เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉริยํ, ภนฺเต, อพฺภุตํ, ภนฺเต! โกนาโม อยํ, ภนฺเต, ธมฺมปริยาโย’’ติ? ‘‘ตสฺมาติห ตฺวํ, อานนฺท, อิมํ ธมฺมปริยายํ ‘พหุธาตุโก’ติปิ นํ ธาเรหิ, ‘จตุปริวฏฺโฏ’ติปิ นํ ธาเรหิ, ‘ธมฺมาทาโส’ติปิ นํ ธาเรหิ, ‘อมตทุนฺทุภี’ติปิ [ทุทฺรภีติปิ (ก.)] นํ ธาเรหิ, ‘อนุตฺตโร สงฺคามวิชโย’ติปิ นํ ธาเรหี’’ติฯ

อิทมโวจ ภควาฯ อตฺตมโน อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติฯ

พหุธาตุกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํฯ

6. อิสิคิลิสุตฺตํ

[133] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเตฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอตํ เวภารํ ปพฺพต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘เอตสฺสปิ โข, ภิกฺขเว, เวภารสฺส ปพฺพตสฺส อญฺญาว สมญฺญา อโหสิ อญฺญา ปญฺญตฺติ’’ฯ

‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอตํ ปณฺฑวํ ปพฺพต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘เอตสฺสปิ โข, ภิกฺขเว, ปณฺฑวสฺส ปพฺพตสฺส อญฺญาว สมญฺญา อโหสิ อญฺญา ปญฺญตฺติ’’ฯ

‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอตํ เวปุลฺลํ ปพฺพต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘เอตสฺสปิ โข, ภิกฺขเว, เวปุลฺลสฺส ปพฺพตสฺส อญฺญาว สมญฺญา อโหสิ อญฺญา ปญฺญตฺติ’’ฯ

‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอตํ คิชฺฌกูฏํ ปพฺพต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘เอตสฺสปิ โข, ภิกฺขเว, คิชฺฌกูฏสฺส ปพฺพตสฺส อญฺญาว สมญฺญา อโหสิ อญฺญา ปญฺญตฺติ’’ฯ

‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อิมํ อิสิคิลิํ ปพฺพต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘อิมสฺส โข ปน, ภิกฺขเว, อิสิคิลิสฺส ปพฺพตสฺส เอสาว สมญฺญา อโหสิ เอสา ปญฺญตฺติ’’ฯ

‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, ปญฺจ ปจฺเจกพุทฺธสตานิ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสิโน อเหสุํฯ เต อิมํ ปพฺพตํ ปวิสนฺตา ทิสฺสนฺติ , ปวิฏฺฐา น ทิสฺสนฺติฯ ตเมนํ มนุสฺสา ทิสฺวา เอวมาหํสุ – ‘อยํ ปพฺพโต อิเม อิสี [อิสโย (ก.)] คิลตี’ติ; ‘อิสิคิลิ อิสิคิลิ’ ตฺเวว สมญฺญา อุทปาทิฯ อาจิกฺขิสฺสามิ [อจิกฺขิสฺสามิ โว (ก.)], ภิกฺขเว, ปจฺเจกพุทฺธานํ นามานิ; กิตฺตยิสฺสามิ, ภิกฺขเว, ปจฺเจกพุทฺธานํ นามานิ; เทเสสฺสามิ, ภิกฺขเว , ปจฺเจกพุทฺธานํ นามานิ ฯ ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

[134] ‘‘อริฏฺโฐ นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ [ปจฺเจกพุทฺโธ (ก. สี. ปี.)] อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ; อุปริฏฺโฐ นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ; ตครสิขี [ตคฺครสิขี (ก.)] นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ; ยสสฺสี นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ; สุทสฺสโน นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ; ปิยทสฺสี นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ; คนฺธาโร นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ; ปิณฺโฑโล นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ; อุปาสโภ นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ; นีโต นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ; ตโถ นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ, สุตวา นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิ; ภาวิตตฺโต นาม, ภิกฺขเว, ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมสฺมิํ อิสิคิลิสฺมิํ ปพฺพเต จิรนิวาสี อโหสิฯ

[135]

‘‘เย สตฺตสารา อนีฆา นิราสา,

ปจฺเจกเมวชฺฌคมํสุ โพธิํ [ปจฺเจกเมวชฺฌคมุํ สุโพธิํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)];

เตสํ วิสลฺลาน นรุตฺตมานํ,

นามานิ เม กิตฺตยโต สุณาถฯ

‘‘อริฏฺโฐ อุปริฏฺโฐ ตครสิขี ยสสฺสี,

สุทสฺสโน ปิยทสฺสี จ สุสมฺพุทฺโธ [พุทฺโธ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)];

คนฺธาโร ปิณฺโฑโล อุปาสโภ จ,

นีโต ตโถ สุตวา ภาวิตตฺโตฯ

‘‘สุมฺโภ สุโภ มตุโล [เมถุโล (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] อฏฺฐโม จ,

อถสฺสุเมโฆ [อฏฺฐสุเมโธ (ก.)] อนีโฆ สุทาโฐ;

ปจฺเจกพุทฺธา ภวเนตฺติขีณา,

หิงฺคู จ หิงฺโค จ มหานุภาวาฯ

‘‘ทฺเว ชาลิโน มุนิโน อฏฺฐโก จ,

อถ โกสลฺโล พุทฺโธ อโถ สุพาหุ;

อุปเนมิโส เนมิโส สนฺตจิตฺโต,

สจฺโจ ตโถ วิรโช ปณฺฑิโต จฯ

‘‘กาฬูปกาฬา วิชิโต ชิโต จ,

องฺโค จ ปงฺโค จ คุตฺติชิโต จ;

ปสฺสิ ชหิ อุปธิทุกฺขมูลํ [ปสฺสี ชหี อุปธิํ ทุกฺขมูลํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)],

อปราชิโต มารพลํ อเชสิฯ

‘‘สตฺถา ปวตฺตา สรภงฺโค โลมหํโส,

อุจฺจงฺคมาโย อสิโต อนาสโว;

มโนมโย มานจฺฉิโท จ พนฺธุมา,

ตทาธิมุตฺโต วิมโล จ เกตุมาฯ

‘‘เกตุมฺภราโค จ มาตงฺโค อริโย,

อถจฺจุโต อจฺจุตคามพฺยามโก;

สุมงฺคโล ทพฺพิโล สุปติฏฺฐิโต,

อสยฺโห เขมาภิรโต จ โสรโตฯ

‘‘ทุรนฺนโย สงฺโฆ อโถปิ อุชฺชโย,

อปโร มุนิ สยฺโห อโนมนิกฺกโม;

อานนฺโท นนฺโท อุปนนฺโท ทฺวาทส,

ภารทฺวาโช อนฺติมเทหธารี [อนฺติมเทหธาริ (สี.)]ฯ

‘‘โพธิ มหานาโม อโถปิ อุตฺตโร,

เกสี สิขี สุนฺทโร ทฺวารภาโช;

ติสฺสูปติสฺสา ภวพนฺธนจฺฉิทา,

อุปสิขิ ตณฺหจฺฉิโท จ สิขริ [อุปสีทรี ตณฺหจฺฉิโท จ สีทรี (สี. สฺยา. กํ. ปี.)]ฯ

‘‘พุทฺโธ อหุ มงฺคโล วีตราโค,

อุสภจฺฉิทา ชาลินิํ ทุกฺขมูลํ;

สนฺตํ ปทํ อชฺฌคโมปนีโต,

อุโปสโถ สุนฺทโร สจฺจนาโมฯ

‘‘เชโต ชยนฺโต ปทุโม อุปฺปโล จ,

ปทุมุตฺตโร รกฺขิโต ปพฺพโต จ;

มานตฺถทฺโธ โสภิโต วีตราโค,

กณฺโห จ พุทฺโธ สุวิมุตฺตจิตฺโตฯ

‘‘เอเต จ อญฺเญ จ มหานุภาวา,

ปจฺเจกพุทฺธา ภวเนตฺติขีณา;

เต สพฺพสงฺคาติคเต มเหสี,

ปรินิพฺพุเต วนฺทถ อปฺปเมยฺเย’’ติฯ

อิสิคิลิสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ฉฏฺฐํฯ

7. มหาจตฺตารีสกสุตฺตํ

[136] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ – ‘‘อริยํ โว, ภิกฺขเว, สมฺมาสมาธิํ เทเสสฺสามิ สอุปนิสํ สปริกฺขารํฯ ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อริโย สมฺมาสมาธิ สอุปนิโส สปริกฺขาโร? เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวาจา, สมฺมากมฺมนฺโต, สมฺมาอาชีโว, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ; ยา โข, ภิกฺขเว, อิเมหิ สตฺตหงฺเคหิ จิตฺตสฺส เอกคฺคตา ปริกฺขตา – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อริโย สมฺมาสมาธิ สอุปนิโส อิติปิ, สปริกฺขาโร อิติปิฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺฐิ ปุพฺพงฺคมา โหติฯ กถญฺจ, ภิกฺขเว, สมฺมาทิฏฺฐิ ปุพฺพงฺคมา โหติ? มิจฺฉาทิฏฺฐิํ ‘มิจฺฉาทิฏฺฐี’ติ ปชานาติ, สมฺมาทิฏฺฐิํ ‘สมฺมาทิฏฺฐี’ติ ปชานาติ – สาสฺส โหติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ

‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺฐิ? ‘นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺฐํ, นตฺถิ หุตํ, นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก, นตฺถิ อยํ โลโก, นตฺถิ ปโร โลโก, นตฺถิ มาตา, นตฺถิ ปิตา, นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา, นตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา สมฺมาปฏิปนฺนา เย อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตี’ติ – อยํ, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺฐิฯ