เมนู

2. ติสฺสเมตฺเตยฺยมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[9] ทุติเย ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตนิทฺเทเส – โกธ สนฺตุสิโตติ นิฏฺฐิเต ปน อชิตสุตฺเต ‘‘กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ, มจฺจุราชา น ปสฺสตี’’ติ (สุ. นิ. 1124; จูฬนิ. โมฆราชมาณวปุจฺฉา 143) เอวํ โมฆราชา ปุจฺฉิตุํ อารภิฯ ‘‘น ตาวสฺส อินฺทฺริยานิ ปริปากํ คตานี’’ติ ญตฺวา ภควา ‘‘ติฏฺฐ ตฺวํ, โมฆราช, อญฺโญ ปุจฺฉตู’’ติ ปฏิกฺขิปิฯ ตโต ติสฺสเมตฺเตยฺโย อตฺตโน สํสยํ ปุจฺฉนฺโต ‘‘โกธาติ คาถมาหฯ ตตฺถ โกธ สนฺตุสิโตติ โก อิธ สตฺโต ตุฏฺโฐฯ อิญฺชิตาติ ตณฺหาทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตานิฯ อุภนฺตมภิญฺญายาติ อุโภ อนฺเต อภิชานิตฺวาฯ มนฺตา น ลิปฺปตีติ ปญฺญาย น ลิปฺปติฯ

ปริปุณฺณสงฺกปฺโปติ เนกฺขมฺมาทิวิตกฺเกหิ ปริปุณฺณสงฺกปฺปตฺตา ปริปุณฺณมโนรโถฯ

ตณฺหิญฺชิตนฺติ ตณฺหาย จลิตํฯ ทิฏฺฐิญฺชิตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ กามิญฺชิตนฺติ กิเลสกาเมหิ อิญฺชิตํ ผนฺทิตํฯ ‘‘กมฺมิญฺชิต’’นฺติปิ ปาโฐ, ตํ น สุนฺทรํฯ

มหนฺโต ปุริโสติ มหาปุริโสฯ อุตฺตโม ปุริโสติ อคฺคปุริโสฯ ปธาโน ปุริโสติ เสฏฺฐปุริโสฯ อลามโก ปุริโสติ วิสิฏฺฐปุริโสฯ เชฏฺฐโก ปุริโสติ ปาโมกฺขปุริโสฯ น เหฏฺฐิมโก ปุริโสติ อุตฺตมปุริโสฯ ปุริสานํ โกฏิปฺปตฺโต ปุริโสติ ปธานปุริโสฯ สพฺเพสํ อิจฺฉิโต ปุริโสติ ปวรปุริโส

สิพฺพินิมจฺจคาติ ตณฺหํ อติอคา, อติกฺกมิตฺวา ฐิโตฯ อุปจฺจคาติ ภุสํ อติอคาฯ

[10] ตสฺเสตมตฺถํ ภควา พฺยากโรนฺโต ‘‘กาเมสู’’ติ คาถาทฺวยมาหฯ ตตฺถ กาเมสุ พฺรหฺมจริยวาติ กามนิมิตฺตํ พฺรหฺมจริยวา, กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา มคฺคพฺรหฺมจริเยน สมนฺนาคโตติ วุตฺตํ โหติฯ เอตฺตาวตา สนฺตุสิตตํ ทสฺเสติฯ ‘‘วีตตณฺโห’’ติอาทีหิ อนิญฺชิตตํฯ ตตฺถ สงฺขาย นิพฺพุโตติ อนิจฺจาทิวเสน ธมฺเม วีมํสิตฺวา ราคาทินิพฺพาเนน นิพฺพุโตฯ

อสทฺธมฺมสมาปตฺติยาติ นีจธมฺมสมาโยคโตฯ อารตีติ อารกา รมนํฯ วิรตีติ ตาย วินา รมนํฯ ปฏิวิรตีติ ปฏินิวตฺติตฺวา ตาย วินา รมนํฯ เวรมณีติ เวรวินาสนํฯ อกิริยาติ กิริยาปจฺฉินฺทนํฯ อกรณนฺติ กรณปริจฺฉินฺทนํฯ อนชฺฌาปตฺตีติ อนาปชฺชนตาฯ เวลาอนติกฺกโมติ สีมาอนติกฺกโมฯ เสสํ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตนยตฺตา ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน อยมฺปิ พฺราหฺมโณ อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ สทฺธิํ อนฺเตวาสิกสหสฺเสน, อญฺเญสญฺจ อเนกสหสฺสานํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิฯ เสสํ ปุพฺพสทิสเมวฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทส-อฏฺฐกถาย

ติสฺสเมตฺเตยฺยมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปุณฺณกมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[12] ตติเย ปุณฺณกสุตฺตนิทฺเทเส – อเนชนฺติ อิทมฺปิ ปุริมนเยเนว โมฆราชานํ ปฏิกฺขิปิตฺวา วุตฺตํฯ ตตฺถ มูลทสฺสาวินฺติ อกุสลมูลาทิทสฺสาวิํฯ อิสโยติ อิสินามกา ชฏิลาฯ ยญฺญนฺติ เทยฺยธมฺมํฯ อกปฺปยิํสูติ ปริเยสิํสุฯ

เหตุทสฺสาวีติอาทีนิ สพฺพานิ การณเววจนาเนวฯ การณญฺหิ ยสฺมา อตฺตโน ผลตฺถาย หิโนติ ปวตฺตติ, ตสฺมา เหตูติ วุจฺจติฯ ยสฺมา ตํ ผลํ นิเทติ ‘หนฺท, คณฺหถ น’นฺติ อปฺเปติ วิย, ตสฺมา นิทานนฺติ วุจฺจติฯ สมฺภวทสฺสาวีติอาทีนิ ปญฺจ ปทานิ เหฏฺฐา ทสฺสิตนยานิ เอวฯ ยสฺมา ตํ ปฏิจฺจ เอติ ปวตฺตติ, ตญฺจ ผลํ ตโต สมุเทติ อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา ปจฺจโยติ จ สมุทโยติ จ วุจฺจติฯ

ยา วา ปนญฺญาปิ กาจิ สุคติโยติ จตุอปายวินิมุตฺตกา อุตฺตรมาตาทโย อปฺเปสกฺขา กปณมนุสฺสา จ ทุลฺลภฆาสจฺฉาทนา ทุกฺขปีฬิตา เวทิตพฺพาฯ ยา วา ปนญฺญาปิ กาจิ ทุคฺคติโยติ ยมราชนาคสุปณฺณเปตมหิทฺธิกาทโย ปจฺเจตพฺพาฯ