17. ปารายนตฺถุติคาถานิทฺเทสวณฺณนา

[93] อิโต ปรํ สงฺคีติการา เทสนํ โถเมนฺตา ‘‘อิทมโวจ ภควา’’ติอาทิมาหํสุฯ ตตฺถ อิทมโวจาติ อิทํ ปารายนํ อโวจฯ ปริจารกโสฬสานนฺติ พาวริสฺส ปริจารเกน ปิงฺคิเยน สห โสฬสานํ, พุทฺธสฺส วา ภควโต ปริจารกานํ โสฬสานนฺติ ปริจารกโสฬสานํฯ เต เอว จ พฺราหฺมณา ตตฺถ โสฬสสุ ทิสาสุ ปุรโต จ ปจฺฉโต จ วามปสฺสโต จ ทกฺขิณปสฺสโต จ ฉ ฉ โยชนา นิสินฺนา อุชุเกน ทฺวาทสโยชนิกา อโหสิฯ อชฺฌิฏฺโฐติ ยาจิโตฯ

[94-97] อตฺถมญฺญายาติ ปาฬิอตฺถมญฺญายฯ ธมฺมมญฺญายาติ ปาฬิมญฺญายฯ ปารายนนฺติ เอวํ อิมสฺส ธมฺมปริยายสฺส อธิวจนํ อาโรเปตฺวา เตสํ พฺราหฺมณานํ นามานิ กิตฺตยนฺโต ‘‘อชิโต…เป.… พุทฺธเสฏฺฐมุปาคมุ’’นฺติ อาหํสุฯ ตตฺถ สมฺปนฺนจรณนฺติ นิพฺพานปทฏฺฐานภูเตน ปาติโมกฺขสีลาทินา สมฺปนฺนํฯ อิสินฺติ มเหสิํฯ

นิทฺเทเส อุปาคมิํสูติ สมีปํ คมิํสุฯ อุปสงฺกมิํสูติ อวิทูรฏฺฐานํ คมิํสุฯ ปยิรุปาสิํสูติ สมีเป นิสีทิํสุฯ ปริปุจฺฉิํสูติ ปริปุจฺฉํ อาหริํสุฯ ปริคณฺหิํสูติ ตุลยิํสุฯ ‘‘โจทยิํสู’’ติ เกจิฯ

สีลาจารนิพฺพตฺตีติ อุตฺตมสีลาจารนิพฺพตฺติ, มคฺเคน นิปฺผนฺนสีลนฺติ อตฺโถฯ

คมฺภีเรติ อุตฺตานภาวปฏิกฺเขปวจนํฯ ทุทฺทเสติ คมฺภีรตฺตา ทุทฺทเส, ทุกฺเขน ทฏฺฐพฺเพ, น สกฺกา สุเขน ทฏฺฐุํฯ ทุทฺทสตฺตาว ทุรนุโพเธ, ทุกฺเขน อวพุชฺฌิตพฺเพ, น สกฺกา สุเขน อวพุชฺฌิตุํฯ สนฺเตติ นิพฺพุเตฯ ปณีเตติ อตปฺปเกฯ อิทํ ทฺวยํ โลกุตฺตรเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ อตกฺกาวจเรติ ตกฺเกน น อวจริตพฺเพ น โอคาหิตพฺเพ ญาเณเนว อวจริตพฺเพฯ นิปุเณติ สณฺเหฯ ปณฺฑิตเวทนีเยติ สมฺมา ปฏิปนฺเนหิ ปณฺฑิเตหิ เวทิตพฺเพฯ

[98] โตเสสีติ ตุฏฺฐิํ อาปาเทสิฯ วิโตเสสีติ วิวิธา เตสํ โสมนสฺสํ อุปฺปาเทสิฯ

ปสาเทสีติ เตสํ จิตฺตปฺปสาทํ อกาสิ ฯ อาราเธสีติ อาราธยิ สิทฺธิํ ปาเปสิฯ อตฺตมเน อกาสีติ โสมนสฺสวเสน สกมเน อกาสิฯ

[99] ตโต ปรํ พฺรหฺมจริยมจริํสูติ มคฺคพฺรหฺมจริยํ อจริํสุฯ

[101] ตสฺมา ปารายนนฺติ ตสฺส ปารภูตสฺส นิพฺพานสฺส อายตนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทส-อฏฺฐกถาย

ปารายนตฺถุติคาถานิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

18. ปารายนานุคีติคาถานิทฺเทสวณฺณนา

[102] ปารายนมนุคายิสฺสนฺติ อสฺส อยํ สมฺพนฺโธ – ภควตา หิ ปารายเน เทสิเต โสฬสสหสฺสชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณิํสุ, อวเสสานญฺจ จุทฺทสโกฏิสงฺขานํ เทวมนุสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิฯ วุตฺตญฺเหตํ โปราเณหิ –

‘‘ตโต ปาสาณเก รมฺเม, ปารายนสมาคเม;

อมตํ ปาปยี พุทฺโธ, จุทฺทส ปาณโกฏิโย’’ติฯ (สุ. นิ. อฏฺฐ. 2.1138);

นิฏฺฐิตาย ปน ธมฺมเทสนาย ตโต ตโต อาคตา มนุสฺสา ภควโต อานุภาเวน อตฺตโน อตฺตโน คามนิคมาทีสฺเวว ปาตุรเหสุํฯ ภควาปิ สาวตฺถิเมว อคมาสิ ปริจารกโสฬสาทีหิ อเนเกหิ ภิกฺขุสหสฺเสหิ ปริวุโตฯ ตตฺถ ปิงฺคิโย ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อาห – ‘‘คจฺฉามหํ, ภนฺเต, พาวริสฺส พุทฺธุปฺปาทํ อาโรเจตุํ, ปฏิสฺสุตญฺหิ ตสฺเสว มยา’’ติฯ อถ ภควตา อนุญฺญาโต ญาณคมเนเนว โคธาวรีตีรํ คนฺตฺวา ปาทคมเนน อสฺสมาภิมุโข อคมาสิฯ ตเมนํ พาวรี พฺราหฺมโณ มคฺคํ โอโลเกนฺโต นิสินฺโน ทูรโตว ตํ ขาริชฏาทิวิรหิตํ ภิกฺขุเวเสนาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ‘‘พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน’’ติ นิฏฺฐมคมาสิฯ สมฺปตฺตญฺจาปิ นํ ปุจฺฉิ – ‘‘กิํ, ปิงฺคิย, พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน’’ติ? ‘‘อาม, พฺราหฺมณ, อุปฺปนฺโน, ปาสาณเก เจติเย นิสินฺโน อมฺหากํ ธมฺมํ เทเสสิ, ตมหํ ตุยฺหํ เทเสสฺสามี’’ติฯ