[51] ตตฺถ นิวุตาติ โอวุฏา ปริโยนทฺธาฯ เย สีธาติ เย สุ อิธ, เอตฺถ จ สุ-อิติ นิปาตมตฺตํฯ ตณฺหํ ปริญฺญายาติ ตีหิ ปริญฺญาหิ ตณฺหํ ปริชานิตฺวาฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปุพฺเพ วุตฺตนยตฺตา ปากฏเมวฯ

[52] เอวํ ภควา อรหตฺตนิกูเฏเนว เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ, เทสนาปริโยสาเน ปน นนฺโท ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทมาโน เอตาภินนฺทามีติ คาถมาหฯ อิธาปิ จ ปุพฺเพ วุตฺตสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทส-อฏฺฐกถาย

นนฺทมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. เหมกมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[53] อฏฺฐเม เหมกสุตฺเต – เย เม ปุพฺเพ วิยากํสูติ เย พาวริอาทโย ปุพฺเพ มยฺหํ สกํ ลทฺธิํ วิยากํสุฯ หุรํ โคตมสาสนาติ โคตมสาสนโต ปุพฺพตรํฯ สพฺพํ ตํ ตกฺกวฑฺฒนนฺติ สพฺพํ ตํ กามวิตกฺกาทิวฑฺฒนํฯ

เย จญฺเญ ตสฺส อาจริยาติ เย จ อญฺเญ ตสฺส พาวริยสฺส อาจาเร สิกฺขาปกา อาจริยาฯ เต สกํ ทิฏฺฐินฺติ เต อาจริยา อตฺตโน ทิฏฺฐิํฯ สกํ ขนฺตินฺติ อตฺตโน ขมนํฯ สกํ รุจินฺติ อตฺตโน โรจนํฯ วิตกฺกวฑฺฒนนฺติ กามวิตกฺกาทิวิตกฺกานํ อุปฺปาทนํ ปุนปฺปุนํ ปวตฺตนํฯ สงฺกปฺปวฑฺฒนนฺติ กามสงฺกปฺปาทีนํ วฑฺฒนํฯ อิมานิ ทฺเว ปทานิ สพฺพสงฺคาหิกวเสน วุตฺตานิฯ อิทานิ กามวิตกฺกาทิเก สรูปโต ทสฺเสตุํ ‘‘กามวิตกฺกวฑฺฒน’’นฺติอาทินา นเยน นววิตกฺเก ทสฺเสสิฯ

[54] ตณฺหานิคฺฆาตนนฺติ ตณฺหาวินาสนํฯ

[55-6] อถสฺส ภควา ตํ ธมฺมํ อาจิกฺขนฺโต ‘‘อิธา’’ติ คาถาทฺวยมาหฯ

ตตฺถ เอตทญฺญาย เย สตาติ เอตํ นิพฺพานํ ปทมจฺจุตํ ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา’’ติอาทินา (ธ. ป. 277; เถรคา. 676; กถา. 753) นเยน วิปสฺสนฺตา อนุปุพฺเพน ชานิตฺวา เย กายานุปสฺสนาสติอาทีหิ สตาฯ ทิฏฺฐธมฺมาภินิพฺพุตาติ วิทิตธมฺมตฺตา ทิฏฺฐธมฺมา จ ราคาทินิพฺพาเนน จ อภินิพฺพุตาฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน จ ปุพฺพสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทส-อฏฺฐกถาย

เหมกมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. โตเทยฺยมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[57] นวเม โตเทยฺยสุตฺเต – วิโมกฺโข ตสฺส กีทิโสติ ตสฺส กีทิโส วิโมกฺโข อิจฺฉิตพฺโพติ ปุจฺฉติฯ

[58] อิทานิสฺส อญฺญวิโมกฺขาภาวํ ทสฺเสนฺโต ภควา ทุติยํ คาถมาหฯ ตตฺถ วิโมกฺโข ตสฺส นาปโรติ ตสฺส อญฺโญ วิโมกฺโข นตฺถิฯ

[59] เอวํ ‘‘ตณฺหกฺขโย เอว วิโมกฺโข’’ติ วุตฺเตปิ ตมตฺถํ อสลฺลกฺเขนฺโต ‘‘นิราสโส โส อุท อาสสาโน’’ติ ปุน ปุจฺฉติฯ ตตฺถ อุท ปญฺญกปฺปีติ อุทาหุ สมาปตฺติญาณาทินา ญาเณน ตณฺหากปฺปํ วา ทิฏฺฐิกปฺปํ วา กปฺปยติฯ

[60] อถสฺส ภควา ตํ อาจิกฺขนฺโต จตุตฺถํ คาถมาหฯ ตตฺถ กามภเวติ กาเม จ ภเว จฯ

รูเป นาสีสตีติ จตุสมุฏฺฐานิเก รูปารมฺมเณ ฉนฺทราควเสน น ปตฺเถติฯ สทฺธาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ปลิโพธฏฺเฐน ราโค เอว กิญฺจนํ ราคกิญฺจนํ มทนฏฺเฐน วาฯ โทสกิญฺจนาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน จ ปุพฺพสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทส-อฏฺฐกถาย

โตเทยฺยมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ