[28] อิทานิ นํ ภควา ‘‘อทฺธา หิ ภควา ปหาสิ ทุกฺข’’นฺติ เอวํ เตน พฺราหฺมเณน วิทิโตปิ อตฺตานํ อนุปเนตฺวาว ปหีนทุกฺเขน ปุคฺคเลน โอวทนฺโต ‘‘ยํ พฺราหฺมณ’’นฺติ คาถมาหฯ ตสฺสตฺโถ – ยํ ตํ อภิชานนฺโต ‘‘อยํ พาหิตปาปตฺตา พฺราหฺมโณ, เวเทหิ คตตฺตา เวทคู, กิญฺจนาภาวา อกิญฺจโน, กาเมสุ จ ภเวสุ จ อสตฺตตฺตา กามภเว อสตฺโต’’ติ ชญฺญา ชาเนยฺยาสิฯ อทฺธา หิ โส โอฆมิมํ อตาริ, ติณฺโณ จ ปารํ อขิโล อกงฺโขฯ

นิทฺเทเส ราคกิญฺจนนฺติ ราคปลิโพธํฯ โทสกิญฺจนนฺติอาทิปิ เอเสว นโยฯ กาโมฆํ ติณฺโณ อนาคามิมคฺเคนฯ ภโวฆํ ติณฺโณ อรหตฺตมคฺเคนฯ ทิฏฺโฐฆํ ติณฺโณ โสตาปตฺติมคฺเคนฯ อวิชฺโชฆํ ติณฺโณ อรหตฺตมคฺเคนฯ สํสารปถํ ติณฺโณ กุสลากุสลกมฺมปฺปเภเทนาติฯ อุตฺติณฺโณ ปฐมมคฺเคนฯ นิตฺติณฺโณ ทุติยมคฺเคนฯ อติกฺกนฺโต ตติยมคฺเคนฯ สมติกฺกนฺโต จตุตฺถมคฺเคนฯวีติวตฺโต ผเลนฯ

[29] กิญฺจ ภิยฺโย – วิทฺวา จ โยติ คาถาฯ ตตฺถ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเน, อตฺตภาเว วาฯ วิสชฺชาติ โวสชฺชิตฺวาฯ

นิทฺเทเส สชฺชนฺติ มุญฺจนํฯ วิสชฺชนฺติ โวสชฺชนํฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน จ วุตฺตสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทส-อฏฺฐกถาย

เมตฺตคูมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. โธตกมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[30] ปญฺจเม โธตกสุตฺเต – วาจาภิกงฺขามีติ วาจํ อภิกงฺขามิฯ สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโนติ อตฺตโน ราคาทีนํ นิพฺพานตฺถาย อธิสีลาทีนิ สิกฺเขยฺยฯ นิทฺเทเส อปุพฺพํ นตฺถิฯ

[31]

อิโตติ มม มุขโตฯ

นิทฺเทเส อาตปฺปนฺติ กิเลสตาปนํฯ อุสฺสาหนฺติ อสงฺโกจํฯ อุสฺโสฬฺหีนฺติ พลววีริยํฯ ถามนฺติ อสิถิลํฯ ธิตินฺติ ธารณํฯ วีริยํ กโรหีติ ปรกฺกมํ กโรหิฯ ฉนฺทํ ชเนหีติ รุจิํ อุปฺปาเทหิฯ

[32] เอวํ วุตฺเต อตฺตมโน โธตโก ภควนฺตํ อภิตฺถวมาโน กถํกถาปโมกฺขํ ยาจนฺโต ‘‘ปสฺสามห’’นฺติ คาถมาหฯ ตตฺถ ปสฺสามหํ เทวมนุสฺสโลเกติ ปสฺสามิ อหํ เทวมนุสฺสโลเกฯ ตํ ตํ นมสฺสามีติ ตํ เอวรูปํ ตํ นมสฺสามิฯ ปมุญฺจาติ ปโมเจหิฯ

นิทฺเทเส ปจฺเจกพุทฺธาติ ตํ ตํ อารมฺมณํ ปาฏิเยกฺกํ จตุสจฺจํ สยเมว พุทฺธา ปฏิเวธปฺปตฺตาติ ปจฺเจกพุทฺธาฯ สีหสีโหติ อฉมฺภิตฏฺเฐน สีหานํ อติสีโหฯ นาคนาโคติ นิกฺกิเลสฏฺเฐน, มหนฺตฏฺเฐน วา นาคานํ อตินาโคฯ คณิคณีติ คณวนฺตานํ อตีว คณวาฯ มุนิมุนีติ ญาณวนฺตานํ อตีว ญาณวาฯ ราชราชาติ อุตฺตมราชาฯ มุญฺจ มนฺติ โมเจหิ มํฯ ปมุญฺจ มนฺติ นานาวิเธน มุญฺเจหิ มํฯ โมเจหิ มนฺติ สิถิลํ กโรหิ มํฯ ปโมเจหิ มนฺติ อตีว สิถิลํ กโรหิ มํฯ อุทฺธร มนฺติ มํ สํสารปงฺกา อุทฺธริตฺวา ถเล ปติฏฺฐาเปหิฯ สมุทฺธร มนฺติ สมฺมา อุทฺธริตฺวา ถเล ปติฏฺฐาเปหิ มํฯ วุฏฺฐาเปหีติ วิจิกิจฺฉาสลฺลโต อปเนตฺวา วิสุํ กรณวเสน อุฏฺฐาเปหิฯ

[33] อถสฺส ภควา อตฺตาธีนเมว กถํกถาปโมกฺขํ โอฆตรณมุเขน ทสฺเสนฺโต ‘‘นาห’’นฺติ คาถมาหฯ ตตฺถ นาหํ สหิสฺสามีติ อหํ น สหิสฺสามิ น สกฺโกมิฯ น วายมิสฺสามีติ วุตฺตํ โหติฯ ปโมจนายาติ ปโมเจตุํฯ กถํกถินฺติ สกงฺขํฯ ตเรสีติ ตเรยฺยาสิฯ

นิทฺเทเส น อีหามีติ ปโยคํ น กโรมิฯ น สมีหามีติ อตีว ปโยคํ น กโรมิฯ อสฺสทฺเธ ปุคฺคเลติ รตนตฺตเย สทฺธาวิรหิเต ปุคฺคเลฯ อจฺฉนฺทิเกติ มคฺคผลตฺถํ รุจิวิรหิเตฯ กุสีเตติ สมาธิวิรหิเตฯ หีนวีริเยติ นิพฺพีริเยฯ อปฺปฏิปชฺชมาเนติ ปฏิปตฺติยา น ปฏิปชฺชมาเนฯ

[34] เอวํ วุตฺเต อตฺตมนตโร โธตโก ภควนฺตํ อภิตฺถวมาโน อนุสาสนิํ ยาจนฺโต ‘‘อนุสาส พฺรหฺเม’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ พฺรหฺเมติ เสฏฺฐวจนเมตํฯ เตน ภควนฺตํ อามนฺตยมาโน อาห ‘‘อนุสาส พฺรหฺเม’’ติฯ วิเวกธมฺมนฺติ สพฺพสงฺขารวิเวกํ นิพฺพานธมฺมํฯ อพฺยาปชฺชมาโนติ นานปฺปการกํ อนาปชฺชมาโนฯ อิเธว สนฺโตติ อิเธว สมาโนฯ อสิโตติ อนิสฺสิโตฯ

[35-7] อิโต ปรา ทฺเว คาถา เมตฺตคูสุตฺเต วุตฺตนยา เอวฯ เกวลญฺหิ ตตฺถ ธมฺมํ, อิธ สนฺตินฺติ อยํ วิเสโสฯ ตติยคาถายปิ ปุพฺพฑฺฒํ ตตฺถ วุตฺตนยเมวฯ อปรฑฺเฒ สงฺโคติ สชฺชนฏฺฐานํ, ลคฺคนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน จ วุตฺตสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทส-อฏฺฐกถาย

โธตกมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อุปสีวมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[38] ฉฏฺเฐ อุปสีวสุตฺเต – มหนฺตโมฆนฺติ มหนฺตํ โอฆํฯ อนิสฺสิโตติ ปุคฺคลํ วา ธมฺมํ วา อนลฺลีโนฯ โน วิสหามีติ น สกฺโกมิฯ อารมฺมณนฺติ นิสฺสยํฯ ยํ นิสฺสิโตติ ยํ ธมฺมํ วา ปุคฺคลํ วา นิสฺสิโตฯ

นิทฺเทเส กาโมฆนฺติ อนาคามิมคฺเคน กาโมฆํฯ อรหตฺตมคฺเคน ภโวฆํฯ โสตาปตฺติมคฺเคน ทิฏฺโฐฆํฯ อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺโชฆํ ตเรยฺยํฯ สกฺยกุลา ปพฺพชิโตติ ภควโต อุจฺจากุลปริทีปนวเสน วุตฺตํฯ อาลมฺพณนฺติ อวตฺถริตฺวา ฐานํฯ นิสฺสยนฺติ อลฺลียนํฯ อุปนิสฺสยนฺติ อปสฺสยนํฯ

[39] อิทานิ ยสฺมา พฺราหฺมโณ อากิญฺจญฺญายตนลาภี ตญฺจ สนฺตมฺปิ นิสฺสยํ น ชานาติฯ เตนสฺส ภควา ตญฺจ นิสฺสยํ อุตฺตริญฺจ นิยฺยานปถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อากิญฺจญฺญ’’นฺติ คาถมาหฯ ตตฺถ เปกฺขมาโนติ ตํ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติํ สโต สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐหิตฺวา จ อนิจฺจาทิวเสน ปสฺสมาโนฯ นตฺถีติ นิสฺสายาติ ตํ ‘‘นตฺถิ กิญฺจี’’ติ ปวตฺตํ สมาปตฺติํ อารมฺมณํ กตฺวาฯ ตรสฺสุ โอฆนฺติ ตโต ปภุติ ปวตฺตาย วิปสฺสนาย ยถานุรูปํ จตุพฺพิธมฺปิ โอฆํ ตรสฺสุฯ กถาหีติ กถํกถาหิฯ ตณฺหกฺขยํ นตฺตมหาภิปสฺสาติ รตฺตินฺทิวํ นิพฺพานํ วิภูตํ กตฺวา ปสฺสฯ เอเตนสฺส ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ กเถสิฯ