ภวราคานุสโย จตูสุ ทิฏฺฐิวิปฺปยุตฺเตสุ อุปฺปชฺชมาโนปิ สหชาตวเสน วุตฺโตฯ อารมฺมณวเสเนว ปน รูปารูปาวจรธมฺเมสุ อุปฺปชฺชมาโน โลโภ วุตฺโตฯ

ตตฺถ ทิฏฺฐานุสโยติ ทฺวาสฏฺฐิวิธา ทิฏฺฐิฯ วิจิกิจฺฉานุสโยติ อฏฺฐวตฺถุกา วิจิกิจฺฉาฯ ตเทกฏฺฐา จ กิเลสาติ สหเชกฏฺฐวเสน ทิฏฺฐิยา วิจิกิจฺฉาย, สหเชกฏฺฐวเสน เอกโต ฐิตาฯ มานานุสโยติ นววิธมาโนฯ ปรมตฺถญาเณน วา ญตฺวาติ ปเรสํ จิตฺตาจารชานนปญฺญาย ชานิตฺวา, เจโตปริยญาเณน ชานิตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาเณน วาติ อตีเต นิวุฏฺฐกฺขนฺธานุสฺสรณญาเณน ชานิตฺวาฯ มํสจกฺขุนา วาติ ปกติจกฺขุนาฯ ทิพฺพจกฺขุนา วาติ ทิพฺพสทิเสน ทิพฺพวิหารสนฺนิสฺสิเตน วา ทิพฺพจกฺขุนา ปสฺสิตฺวาฯ ราครตฺตาติ ราเคน รญฺชิตาฯ เย ปญฺจสุ กามคุเณสูติ เย ปญฺจสุ รูปาทิวตฺถุกามโกฏฺฐาเสสุฯ วิราครตฺตาติ วิราคสงฺขาตาสุ รูปารูปสมาปตฺตีสุ อติรตฺตา อลฺลีนาฯ ยโต กามราโค จาติ ยทา กามภเว ราโค จฯ รูปารูปราเคสุปิ เอเสว นโยฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย มหานิทฺเทสฏฺฐกถาย

สุทฺธฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปรมฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[31] ปญฺจเม ปรมฏฺฐกสุตฺเต ปรมนฺติ ทิฏฺฐีสุ ปริพฺพสาโนติ อิทํ ปรมนฺติ คเหตฺวา สกาย สกาย ทิฏฺฐิยา วสมาโนฯ ยทุตฺตริํ กุรุเตติ ยํ อตฺตโน สตฺถาราทิํ เสฏฺฐํ กโรติฯ หีนาติ อญฺเญ ตโต สพฺพมาหาติ ตํ อตฺตโน สตฺถาราทิํ ฐเปตฺวา ตโต อญฺเญ สพฺเพ ‘‘หีนา อิเม’’ติ อาหฯ ตสฺมา วิวาทานิ อวีติวตฺโตติ เตน การเณน โส ทิฏฺฐิกลเห อวีติวตฺโตว โหติฯ

วสนฺตีติ ปฐมุปฺปนฺนทิฏฺฐิวเสน วสนฺติฯ ปวสนฺตีติ ปวิสิตฺวา วสนฺติฯ อาวสนฺตีติ วิเสเสน วสนฺติฯ ปริวสนฺตีติ สพฺพภาเคน วสนฺติฯ ตํ อุปมาย สาเธนฺโต ‘‘ยถา อาคาริกา วา’’ติอาทิมาหฯ อาคาริกา วาติ ฆรสามิกาฯ ฆเรสุ วสนฺตีติ อตฺตโน ฆเรสุ อาสงฺกวิรหิตา หุตฺวา นิวสนฺติฯ สาปตฺติกา วาติ อาปตฺติพหุลาฯ

สกิเลสา วาติ ราคาทิกิเลสพหุลาฯ อุตฺตริํ กโรตีติ อติเรกํ กโรติฯ อยํ สตฺถา สพฺพญฺญูติ ‘อยํ อมฺหากํ สตฺถา สพฺพํ ชานาติ’ฯ

สพฺเพ ปรปฺปวาเท ขิปตีติ สพฺพา ปรลทฺธิโย ฉฑฺเฑติฯ อุกฺขิปตีติ นีหรติฯ ปริกฺขิปตีติ ปรมฺมุเข กโรติฯ ทิฏฺฐิเมธคานีติ ทิฏฺฐิวิเหสกานิฯ

[32] ทุติยคาถายตฺโถ – เอวํ อวีติวตฺโต จ ยํ ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเตติ เอเตสุ จตูสุ วตฺถูสุ อุปฺปนฺนทิฏฺฐิสงฺขาเต อตฺตนิ ปุพฺเพ วุตฺตปฺปการํ อานิสํสํ ปสฺสติ, ตเทว โส ตตฺถ สกาย ทิฏฺฐิยา อานิสํสํ ‘‘อิทํ เสฏฺฐ’’นฺติ อภินิวิสิตฺวา อญฺญํ สพฺพํ ปรสตฺถาราทิกํ นิหีนโต ปสฺสติฯ

ทฺเว อานิสํเส ปสฺสตีติ ทฺเว คุเณ โอโลเกติฯ ทิฏฺฐธมฺมิกญฺจาติ ทิฏฺเฐ ปจฺจกฺเข อตฺตภาเว วิปจฺจนกรณํฯ สมฺปรายิกญฺจาติ ปรโลเก ปฏิลภิตพฺพคุณญฺจฯ ยํทิฏฺฐิโก สตฺถาติ ยํลทฺธิโก ติตฺถายตนสามิโกฯ อลํ นาคตฺตาย วาติ นาคราชภาวาย วา ปริยตฺตํฯ สุปณฺณตฺตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เทวตฺตาย วาติ สมฺมุติเทวาทิภาวายฯ อายติํ ผลปาฏิกงฺขี โหตีติ อนาคเต วิปากผลํ ปตฺถยาโน โหติฯ ทิฏฺฐสุทฺธิยาปิ ทฺเว อานิสํเส ปสฺสตีติ จกฺขุวิญฺญาเณน ทิฏฺฐรูปายตนสฺส วเสน สุทฺธิยา เหตุตฺตาปิ อตฺตโน คหิตคหเณน ทฺเว คุเณ โอโลเกติฯ สุตสุทฺธิยาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[33] ตติยคาถายตฺโถ – เอวํ ปสฺสโต จ ยํ อตฺตโน สตฺถาราทิํ นิสฺสิโต อญฺญํ ปรสตฺถาราทิํ หีนํ ปสฺสติ, ตํ ปน ทสฺสนํ คนฺถเมว กุสลา วทนฺติ, พนฺธนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ยสฺมา เอตเทว, ตสฺมา หิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา, สีลพฺพตํ ภิกฺขุ น นิสฺสเยยฺย, นาภินิเวเสยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ

กุสลาติ ขนฺธาทิชานเน เฉกาฯ ขนฺธกุสลาติ รูปาทีสุ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ กุสลาฯ ธาตุอายตนปฏิจฺจสมุปฺปาทสติปฏฺฐานสมฺมปฺปธานอิทฺธิปาทอินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺคมคฺคผลนิพฺพาเนสุปิ เอเสว นโยฯ ตตฺถ มคฺคกุสลาติ จตูสุ มคฺเคสุฯ ผลกุสลาติ จตูสุ ผเลสุฯ นิพฺพานกุสลาติ ทุวิเธ นิพฺพาเน เฉกาฯ

เต กุสลาติ เต เอเตสุ วุตฺตปฺปกาเรสุ เฉกาฯ เอวํ วทนฺตีติ เอวํ กเถนฺติฯ คนฺโถ เอโสติ ปสฺสโต จ อตฺตโน สตฺถาราทินิสฺสิตญฺจ อญฺญํ ปรสตฺถาราทิํ หีนโต ทสฺสนญฺจ คนฺโถ พนฺธโน เอโสติ วทนฺติฯ ลคฺคนํ เอตนฺติ เอตํ วุตฺตปฺปการํ นาคทนฺเต ลคฺคิตํ วิย อโธลมฺพนํฯ พนฺธนํ เอตนฺติ นิจฺฉินฺทิตุํ ทุกฺขฏฺเฐน สงฺขลิกาทิพนฺธนํ วิย เอตํ พนฺธนํฯ ปลิโพโธ เอโสติ สํสารโต นิกฺขมิตุํ อปฺปทานฏฺเฐน เอโส ปลิโพโธฯ

[34] จตุตฺถคาถายตฺโถ – น เกวลํ ทิฏฺฐสุตาทีสุ น นิสฺสเยยฺย, อปิจ โข ปน อสญฺชาตํ อุปรูปริ ทิฏฺฐิมฺปิ โลกสฺมิํ น กปฺปเยยฺย, น ชเนยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ กีทิสํ? ญาเณน วา สีลวเตน วาปิ, สมาปตฺติญาณาทิญาเณน วา สีลวเตน วา ยา กปฺปิยติ, เอตํ ทิฏฺฐิํ น กปฺเปยฺยฯ น เกวลญฺจ ทิฏฺฐิํ น กปฺปเยยฺย, อปิจ โข ปน มาเนนปิ ชาติอาทีหิ วตฺถูหิ สโมติ อตฺตานมนูปเนยฺย, หีโน น มญฺเญถ วิเสสิ วาปีติฯ

อฏฺฐสมาปตฺติญาเณน วาติ ปฐมชฺฌานาทีนํ อฏฺฐนฺนํ สมาปตฺตีนํ สมฺปยุตฺตปญฺญาย วาฯ ปญฺจาภิญฺญาญาเณน วาติ โลกิยานํ ปญฺจนฺนํ อภิญฺญานํ สมฺปยุตฺตปญฺญาย วาฯ มิจฺฉาญาเณน วาติ วิปรีตสภาเวน ปวตฺตาย ปญฺญาย อมุตฺเต มุตฺตํ ปสฺสาติ เอวํ อุปฺปนฺเนน มิจฺฉาญาเณน วาฯ

[35] ปญฺจมคาถายตฺโถ – เอวญฺหิ ทิฏฺฐิํ อกปฺเปนฺโต อมญฺญมาโน จ อตฺตํ ปหาย อนุปาทิยาโน ยํ ปุพฺเพ คหิตํ, ตํ ปหาย ปรํ อคฺคณฺหนฺโต ตสฺมิมฺปิ วุตฺตปฺปกาเร ญาเณ ทุวิธํ นิสฺสยํ โน กโรติ, อกโรนฺโต จ ส เว วิยตฺเตสุ นานาทิฏฺฐิวเสน ภินฺเนสุ สตฺเตสุ น วคฺคสารี ฉนฺทาทิวเสน อคจฺฉนธมฺโม หุตฺวา ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐีสุ กิญฺจิ ทิฏฺฐิํ น ปจฺเจติ, น ปจฺจาคจฺฉตีติ วุตฺตํ โหติฯ

จตูหิ อุปาทาเนหีติ กามุปาทานาทีหิ จตูหิ ภุสํ คหเณหิ ส เว วิยตฺเตสูติ โส ปุคฺคโล นิจฺฉิเตสุฯ ภินฺเนสูติ ทฺวิธา ภินฺเนสุฯ

[36] อิทานิ โย โส อิมาย คาถาย วุตฺโต ขีณาสโว, ตสฺส วณฺณภณนตฺถํ ‘‘ยสฺสูภยนฺเต’’ติอาทิกา ติสฺโส คาถาโย อาหฯ ตตฺถ ปฐมคาถาย ยสฺสูภยนฺเตติ ปุพฺเพ วุตฺเต ผสฺสาทิเภเทฯ

ปณิธีติ ตณฺหาฯ ภวาภวายาติ ปุนปฺปุนภวาย ฯ อิธ วา หุรํ วาติ สกตฺตภาวาทิเภเท อิธ วา ปรตฺตภาวาทิเภเท ปรตฺถ วาฯ

ผสฺโส เอโก อนฺโตติ จกฺขุสมฺผสฺสาทิโก เอโก โกฏฺฐาโสฯ ผสฺสสมุทโยติ วตฺถารมฺมโณฯ ยโต สมุเทติ อุปฺปชฺชติ, โส สมุทโยฯ ทุติโย อนฺโตติ ทุติโย โกฏฺฐาโสฯ อตีตนฺติ อติ อิตํ อตีตํ, อติกฺกนฺตนฺติ วุตฺตํ โหติฯ อนาคตนฺติ น อาคตํ, อนุปฺปนฺนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ สุขา เวทนาทโย วิสภาควเสนฯ นามรูปทุกํ นมนรุปฺปนวเสนฯ อชฺฌตฺติกาทโย อชฺฌตฺตพาหิรวเสนฯ สกฺกายาทโย ขนฺธปญฺจกานํ ปวตฺติสมุทยวเสน วุตฺตาติ เวทิตพฺพาฯ

สกตฺตภาโวติ อตฺตโน อตฺตภาโวฯ ปรตฺตภาโวติ ปรสฺส อตฺตภาโวฯ

[37] ทุติยคาถาย ทิฏฺเฐ วาติ ทิฏฺฐสุทฺธิยา วาฯ เอส นโย สุตาทีสุฯ สญฺญาติ สญฺญาสมุฏฺฐาปิกา ทิฏฺฐิฯ

อปรามสนฺตนฺติ ตณฺหามานทิฏฺฐีหิ น ปรามสนฺตํฯ อนภินิเวสนฺตนฺติ เตเหว อนภินิวิสนฺตํฯ

‘‘วินิพทฺโธ’’ติ วาติ มาเนน วินิพทฺโธติ วาฯ ‘‘ปรามฏฺโฐ’’ติ วาติ ปรโต นิจฺจสุขสุภาทีหิ ปรามฏฺโฐติ วาฯ วิกฺเขปคโตติ อุทฺธจฺจวเสนฯ อนิฏฺฐงฺคโตติ วิจิกิจฺฉาวเสนฯ ถามคโตติ อนุสยวเสนฯ คติยาติ คนฺตพฺพวเสนฯ

[38] ตติยคาถาย ธมฺมาปิ เตสํ น ปฏิจฺฉิตาเสติ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตธมฺมาปิ เตสํ ‘‘อิทเมว สจฺจํ, โมฆมญฺญ’’นฺติ (อุทา. 54) เอวํ น ปฏิจฺฉิตาฯ ปารงฺคโต น ปจฺเจติ ตาทีติ นิพฺพานปารํ คโต เตน เตน มคฺเคน ปหีเน กิเลเส ปุน นาคจฺฉติ ปญฺจหิ จ อากาเรหิ ตาที โหตีติฯ เสสํ ปากฏเมวฯ

วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺฐีติ ‘‘รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี’’ติอาทินา (ปฏิ. ม. 1.132) นเยน เอเกกสฺมิํ ขนฺเธ จตูหิ จตูหิ อากาเรหิ ปญฺจกฺขนฺเธ ปติฏฺฐํ กตฺวา ปวตฺตา วิชฺชมาเน กาเย ทิฏฺฐิฯ

ทสวตฺถุกา มิจฺฉาทิฏฺฐีติ ‘‘นตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทินยปฺปวตฺตา (ธ. ส. 1221) ทิฏฺฐิฯ อนฺตคฺคาหิกาทิฏฺฐีติ ‘‘สสฺสโต โลโก อิทเมว สจฺจํ, โมฆมญฺญ’’นฺติอาทินยปฺปวตฺตา (ม. นิ. 3.27) เอเกกํ อนฺตํ อตฺถีติ คเหตฺวา ปวตฺตา ทิฏฺฐิฯ ยา เอวรูปา ทิฏฺฐีติ อิทานิ วุจฺจมานานํ เอกูนวีสปทานํ สาธารณํ มูลปทํฯ ยา ทิฏฺฐิ, ตเทว ทิฏฺฐิคตํ; ยา ทิฏฺฐิ, ตเทว ทิฏฺฐิคหนนฺติ สพฺเพสํ สมฺพนฺโธ กาตพฺโพฯ ยา อยาถาวทสฺสนฏฺเฐน ทิฏฺฐิ, ตเทว ทิฏฺฐีสุ คตํ ทสฺสนํ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิยา อนฺโตคตตฺตาติ ทิฏฺฐิคตํฯ เหฏฺฐาปิสฺส อตฺโถ วุตฺโตเยวฯ

ทฺวินฺนํ อนฺตานํ เอกนฺตคตตฺตาติปิ ทิฏฺฐิคตํฯ ตตฺถ สสฺสโตติ นิจฺโจฯ โลโกติ อตฺตาฯ ‘‘อิธ สรีรํเยว นสฺสติ, อตฺตา ปน อิธ ปรตฺถ จ โสเยวา’’ติ มญฺญนฺติฯ โส หิ สามญฺเญว อาโลเกตีติ กตฺวา โลโกติ มญฺญติฯ อสสฺสโตติ อนิจฺโจฯ อตฺตา สรีเรเนว สห นสฺสตีติ มญฺญนฺติฯ อนฺตวาติ ปริตฺเต กสิเณ ฌานํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ ปริตฺตกสิณารมฺมณํ เจตนํ ‘‘สปริยนฺโต อตฺตา’’ติ มญฺญนฺติฯ อนนฺต วาติ น อนฺตวา อปฺปมาเณ กสิเณ ฌานํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ อปฺปมาณกสิณารมฺมณํ เจตนํ ‘‘อปริยนฺโต อตฺตา’’ติ มญฺญนฺติฯ ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ ชีโว จ สรีรญฺจ ตํเยวฯ ชีโวติ อตฺตา, ลิงฺควิปลฺลาเสน นปุํสกวจนํ กตํฯ สรีรนฺติ ราสฏฺเฐน ขนฺธปญฺจกํฯ อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ อญฺโญ ชีโว อญฺญํ ขนฺธปญฺจกํ ฯ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ ขนฺธา อิเธว วินสฺสนฺติ, สตฺโต มรณโต ปรํ โหติ วิชฺชติ น นสฺสติ, ตถาคโตติ เจตํ สตฺตาธิวจนนฺติฯ เกจิ ปน ‘‘ตถาคโตติ อรหา’’ติ วทนฺติฯ อิเม น โหตีติ ปกฺเข โทสํ ทิสฺวา เอวํ คณฺหนฺติฯ น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณาติ ขนฺธาปิ อิเธว นสฺสนฺติ , ตถาคโต จ มรณโต ปรํ น โหติ อุจฺฉิชฺชติฯ อิเม โหตีติ ปกฺเข โทสํ ทิสฺวา เอวํ คณฺหนฺติฯ โหติ จ น จ โหตีติ อิเม เอเกกปกฺขปริคฺคเห โทสํ ทิสฺวา อุภยปกฺขํ คณฺหนฺติฯ เนว โหติ น น โหตีติ อิเม อุภยปกฺขปริคฺคเห อุภยโทสาปตฺติํ ทิสฺวา ‘‘โหติ จ น โหตี’’ติ จ ‘‘เนว โหติ น น โหตี’’ติ จ อมราวิกฺเขปปกฺขํ คณฺหนฺติฯ

อยํ ปเนตฺถ อฏฺฐกถานโย (ปฏิ. ม. อฏฺฐ. 2.1.113) – ‘‘สสฺสโต โลโก’’ติ วาติอาทีหิ ทสหากาเรหิ ทิฏฺฐิปเภโทว วุตฺโตฯ

ตตฺถ สสฺสโต โลโกติ จ ขนฺธปญฺจกํ โลโกติ คเหตฺวา ‘‘อยํ โลโก นิจฺโจ ธุโว สพฺพกาลิโก’’ติ คณฺหนฺตสฺส สสฺสตนฺติ คหณาการปฺปวตฺตา ทิฏฺฐิฯ อสสฺสโตติ ตเมว โลกํ ‘‘อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสตี’’ติ คณฺหนฺตสฺส อุจฺเฉทคฺคหณาการปฺปวตฺตา ทิฏฺฐิฯ อนฺตวาติ ปริตฺตกสิณลาภิโน สุปฺปมตฺเต วา สราวมตฺเต วา กสิเณ สมาปนฺนสฺส อนฺโตสมาปตฺติยํ ปวตฺติตรูปารูปธมฺเม ‘‘โลโก’’ติ จ กสิณปริจฺเฉทนฺเตน ‘‘อนฺตวา’’ติ จ คณฺหนฺตสฺส ‘‘อนฺตวา โลโก’’ติ คหณาการปฺปวตฺตา ทิฏฺฐิฯ สา สสฺสตทิฏฺฐิปิ โหติ อุจฺเฉททิฏฺฐิปิฯ วิปุลกสิณลาภิโน ปน ตสฺมิํ กสิเณ สมาปนฺนสฺส อนฺโตสมาปตฺติยํ ปวตฺติตรูปารูปธมฺเม ‘‘โลโก’’ติ จ กสิณปริจฺเฉทนฺเตน จ ‘‘อนนฺโต’’ติ คณฺหนฺตสฺส ‘‘อนนฺตวา โลโก’’ติ คหณาการปฺปวตฺตา ทิฏฺฐิฯ สา สสฺสตทิฏฺฐิ โหติ, อุจฺเฉททิฏฺฐิปิฯ ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ เภทนธมฺมสฺส สรีรสฺเสว ‘‘ชีว’’นฺติ คหิตตฺตา ‘‘สรีเร อุจฺฉิชฺชมาเน ชีวมฺปิ อุจฺฉิชฺชตี’’ติ อุจฺเฉทคฺคหณาการปฺปวตฺตา ทิฏฺฐิฯ ทุติยปเทน สรีรโต อญฺญสฺส ชีวสฺส คหิตตฺตา ‘‘สรีเร จ อุจฺฉิชฺชมาเนปิ ชีวํ น อุจฺฉิชฺชตี’’ติ สสฺสตคหณาการปฺปวตฺตา ทิฏฺฐิฯ โหติ ตถาคโตติอาทีสุ ‘‘สตฺโต ตถาคโต นาม, โส ปรํ มรณา โหตี’’ติ คณฺหโต ปฐมา สสฺสตทิฏฺฐิฯ ‘‘น โหตี’’ติ คณฺหโต ทุติยา อุจฺเฉททิฏฺฐิฯ ‘‘โหติ จ น จ โหตี’’ติ คณฺหโต ตติยา เอกจฺจสสฺสตทิฏฺฐิฯ ‘‘เนว โหติ น น โหตี’’ติ คณฺหโต จตุตฺถา อมราวิกฺเขปทิฏฺฐีติ วุตฺตปฺปการา ทสวิธา ทิฏฺฐิฯ ยถาโยคํ ภวทิฏฺฐิ จ วิภวทิฏฺฐิ จาติ ทฺวิธา โหติฯ ตาสุ เอกาปิ เตสํ ขีณาสวานํ น ปฏิจฺฉิตาติ อตฺโถฯ

เย กิเลสาติ เย กิเลสา โสตาปตฺติมคฺเคน ปหีนา, เต กิเลเส ฯ น ปุเนตีติ น ปุน เอติ ฯ น ปจฺเจตีติ ปุน นิพฺพตฺเตตฺวา น ปฏิเอติ, น ปจฺจาคจฺฉตีติ ปจฺจภเว นาคจฺฉติฯ ปญฺจหากาเรหิ ตาทีติ ปญฺจหิ การเณหิ โกฏฺฐาเสหิ วา สทิโสฯ อิฏฺฐานิฏฺเฐ ตาทีติ อิฏฺฐารมฺมเณ จ อนิฏฺฐารมฺมเณ จ อนุนยปฏิฆํ มุญฺจิตฺวา ฐิตตฺตา ทฺวีสุ สทิโสฯ จตฺตาวีติ กิเลเส จชิตวาฯ ติณฺณาวีติ สํสารํ อติกฺกมิตวาฯ มุตฺตาวีติ ราคาทิโต มุตฺตวาฯ ตํนิทฺเทสา ตาทีติ เตน เตน สีลสทฺธาทินา นิทฺทิสิตฺวา นิทฺทิสิตฺวา กเถตพฺพโต สทิโสฯ

ตํ ปญฺจวิธํ วิตฺถาเรตฺวา กเถตุกาโม ‘‘กถํ อรหา อิฏฺฐานิฏฺเฐ ตาที’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ลาเภปีติ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ ลาเภปิฯ อลาเภปีติ เตสํ อลาเภปิฯ ยเสปีติ ปริวาเรปิฯ อยเสปีติ ปริวารวิปตฺติยาปิฯ ปสํสายปีติ วณฺณภณนายปิฯ นินฺทายปีติ ครหายปิฯ สุเขปีติ กายิกสุเขปิฯ ทุกฺเขปีติ กายิกทุกฺเขปิฯ เอกญฺเจ พาหํ คนฺเธน ลิมฺเปยฺยุนฺติ สเจ เอกํ พาหํ จตุชาติยคนฺเธน เลปํ อุปรูปริ ทเทยฺยุํฯ วาสิยา ตจฺเฉยฺยุนฺติ ยทิ เอกํ พาหํ วฑฺฒกี วาสิยา ตจฺเฉตฺวา ตจฺเฉตฺวา ตนุํ กเรยฺยุํฯ อมุสฺมิํ นตฺถิ ราโคติ อมุสฺมิํ คนฺธเลปเน สิเนโห นตฺถิ น สํวิชฺชติฯ อมุสฺมิํ นตฺถิ ปฏิฆนฺติ อมุสฺมิํ วาสิยา ตจฺฉเน ปฏิหนนสงฺขาตํ ปฏิฆํ โกปํ นตฺถิ น สํวิชฺชติฯ อนุนยปฏิฆวิปฺปหีโนติ สิเนหญฺจ โกปญฺจ ปชหิตฺวา ฐิโตฯ อุคฺฆาตินิฆาติวีติวตฺโตติ อนุนยวเสน อนุคฺคหญฺจ ปฏิฆวเสน นิคฺคหญฺจ อติกฺกมิตฺวา ฐิโตฯ อนุโรธวิโรธสมติกฺกนฺโตติ อนุนยญฺจ ปฏิฆญฺจ สมฺมา อติกฺกนฺโตฯ

สีเล สตีติ สีเล สํวิชฺชมาเนฯ สีลวาติ สีลสมฺปนฺโนฯ เตน นิทฺเทสํ กถนํ ลภตีติ ตาทีฯ สทฺธาย สติ สทฺโธติ เอวมาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย มหานิทฺเทสฏฺฐกถาย

ปรมฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ชราสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[39] ฉฏฺเฐ ชราสุตฺเต อปฺปํ วต ชีวิตํ อิทนฺติ อิทํ วต มนุสฺสานํ ชีวิตํ อปฺปกํ ปริตฺตํ ฐิติปริตฺตตาย สรสปริตฺตตายาติ คุหฏฺฐกสุตฺเตปิ วุตฺตนยเมตํฯ โอรํ วสฺสสตาปิ มิยฺยตีติ วสฺสสตา โอรํ กลลาทิกาเลปิ มิยฺยติฯ อติจฺจาติ วสฺสสตํ อติกฺกมิตฺวาฯ ชรสาปิ มิยฺยตีติ ชราย มิยฺยติฯ อิโต ปรํ คุหฏฺฐกสุตฺตวณฺณนาย วุตฺตนเยเนว คเหตพฺพํฯ