เมนู

อิติ โปกฺขรวเน ปติตํ วสฺสํ วิย ตํ วสฺสํ อโหสิฯ ฉ ขตฺติยา อสฺสาสํ ปฏิลภิํสุฯ มหาชโน ตมฺปิ ทิสฺวา ‘‘อโห อจฺฉริยํ, อโห อพฺภุตํ เอวรูเป ญาติสมาคเม โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิ, มหาปถวี กมฺปี’’ติ อจฺฉริยํ ปเวเทสิฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[2396]

‘‘สมาคตานํ ญาตีนํ, มหาโฆโส อชายถ;

ปพฺพตา สมนาทิํสุ, มหี ปกมฺปิตา อหุฯ

[2397]

‘‘วุฏฺฐิธารํ ปวตฺเตนฺโต, เทโว ปาวสฺสิ ตาวเท;

อถ เวสฺสนฺตโร ราชา, ญาตีหิ สมคจฺฉถฯ

[2398]

‘‘นตฺตาโร สุณิสา ปุตฺโต, ราชา เทวี จ เอกโต;

ยทา สมาคตา อาสุํ, ตทาสิ โลมหํสนํฯ

[2399]

‘‘ปญฺชลิกา ตสฺส ยาจนฺติ, โรทนฺตา เภรเว วเน;

เวสฺสนฺตรญฺจ มทฺทิญฺจ, สพฺเพ รฏฺฐา สมาคตา;

ตฺวํ โนสิ อิสฺสโร ราชา, รชฺชํ กาเรถ โน อุโภ’’ติฯ

ตตฺถ โฆโสติ การุญฺญโฆโสฯ ปญฺชลิกาติ สพฺเพ นาครา เจว เนคมา จ ชานปทา จ ปคฺคหิตญฺชลิกา หุตฺวาฯ ตสฺส ยาจนฺตีติ ตสฺส ปาเทสุ ปติตฺวา โรทิตฺวา กนฺทิตฺวา ‘‘เทว, ตฺวํ โน สามิ อิสฺสโร, ปิตา เต อิเธว อภิสิญฺจิตฺวา นครํ เนตุกาโม, กุลสนฺตกํ เสตจฺฉตฺตํ ปฏิจฺฉถา’’ติ ยาจิํสุฯ

ฉขตฺติยกมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นครกณฺฑวณฺณนา

ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต ปิตรา สทฺธิํ สลฺลปนฺโต อิมํ คาถมาห –

[2400]

‘‘ธมฺเมน รชฺชํ กาเรนฺตํ, รฏฺฐา ปพฺพาชยิตฺถ มํ;

ตฺวญฺจ ชานปทา เจว, เนคมา จ สมาคตา’’ติฯ

ตโต ราชา ปุตฺตํ อตฺตโน โทสํ ขมาเปนฺโต อาห –

[2401]

‘‘ทุกฺกฏญฺจ หิ โน ปุตฺต, ภูนหจฺจํ กตํ มยา;

โยหํ สิวีนํ วจนา, ปพฺพาเชสิมทูสก’’นฺติฯ

อิมํ คาถํ วตฺวา อตฺตโน ทุกฺขหรณตฺถํ ปุตฺตํ ยาจนฺโต อิตรํ คาถมาห –

[2402]

‘‘เยน เกนจิ วณฺเณน, ปิตุ ทุกฺขํ อุทพฺพเห;

มาตุ ภคินิยา จาปิ, อปิ ปาเณหิ อตฺตโน’’ติฯ

ตตฺถ อุทพฺพเหติ หเรยฺยฯ อปิ ปาเณหีติ ตาต ปุตฺเตน นาม ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวาปิ มาตาปิตูนํ โสกทุกฺขํ หริตพฺพํ, ตสฺมา มม โทสํ หทเย อกตฺวา มม วจนํ กโรหิ, อิมํ อิสิลิงฺคํ หาเรตฺวา ราชเวสํ คณฺห ตาตาติ อิมินา กิร นํ อธิปฺปาเยเนวมาหฯ

โพธิสตฺโต รชฺชํ กาเรตุกาโมปิ ‘‘เอตฺตเก ปน อกถิเต ครุกํ นาม น โหตี’’ติ กเถสิฯ มหาสตฺโต ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิฯ อถสฺส อธิวาสนํ วิทิตฺวา สหชาตา สฏฺฐิสหสฺสา อมจฺจา ‘‘นหานกาโล มหาราช, รโชชลฺลํ ปวาหยา’’ติ วทิํสุฯ อถ เน มหาสตฺโต ‘‘โถกํ อธิวาเสถา’’ติ วตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา อิสิภณฺฑํ โอมุญฺจิตฺวา ปฏิสาเมตฺวา สงฺขวณฺณสาฏกํ นิวาเสตฺวา ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา ‘‘อิทํ มยา นว มาเส อฑฺฒมาสญฺจ วสนฺเตน สมณธมฺมสฺส กตฏฺฐานํ, ปารมีกูฏํ คณฺหนฺเตน มยา ทานํ ทตฺวา มหาปถวิยา กมฺปาปิตฏฺฐาน’’นฺติ ปณฺณสาลํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิฯ อถสฺส กปฺปกาทโย เกสมสฺสุกมฺมาทีนิ กริํสุฯ ตเมนํ สพฺพาภรณภูสิตํ เทวราชานมิว วิโรจมานํ รชฺเช อภิสิญฺจิํสุฯ เตน วุตฺตํ –

[2403]

‘‘ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา, รโชชลฺลํ ปวาหยิ;

รโชชลฺลํ ปวาเหตฺวา, สงฺขวณฺณํ อธารยี’’ติฯ

ตตฺถ ปวาหยีติ หาเรสิ, หาเรตฺวา จ ปน ราชเวสํ คณฺหีติ อตฺโถฯ

อถสฺส ยโส มหา อโหสิฯ

โอโลกิตโอโลกิตฏฺฐานํ กมฺปติ, มุขมงฺคลิกา มุขมงฺคลานิ โฆสยิํสุ, สพฺพตูริยานิ ปคฺคณฺหิํสุ, มหาสมุทฺทกุจฺฉิยํ เมฆคชฺชิตโฆโส วิย ตูริยโฆโส อโหสิฯ หตฺถิรตนํ อลงฺกริตฺวา อุปานยิํสุฯ โส ขคฺครตนํ พนฺธิตฺวา หตฺถิรตนํ อภิรุหิฯ ตาวเทว นํ สหชาตา สฏฺฐิสหสฺสา อมจฺจา สพฺพาลงฺการปฺปฏิมณฺฑิตา ปริวารยิํสุ, สพฺพกญฺญาโย มทฺทิเทวิมฺปิ นหาเปตฺวา อลงฺกริตฺวา อภิสิญฺจิํสุฯ สีเส จ ปนสฺสา อภิเสกอุทกํ อภิสิญฺจมานา ‘‘เวสฺสนฺตโร ตํ ปาเลตู’’ติอาทีนิ มงฺคลานิ วทิํสุฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[2404]

‘‘สีสํ นฺหาโต สุจิวตฺโถ, สพฺพาภรณภูสิโต;

ปจฺจยํ นาคมารุยฺห, ขคฺคํ พนฺธิ ปรนฺตปํฯ

[2405]

‘‘ตโต สฏฺฐิสหสฺสานิ, โยธิโน จารุทสฺสนา;

สหชาตา ปกิริํสุ, นนฺทยนฺตา รเถสภํฯ

[2406]

‘‘ตโต มทฺทิมฺปิ นฺหาเปสุํ, สิวิกญฺญา สมาคตา;

เวสฺสนฺตโร ตํ ปาเลตุ, ชาลี กณฺหาชินา จุโภ;

อโถปิ ตํ มหาราชา, สญฺชโย อภิรกฺขตู’’ติฯ

ตตฺถ ปจฺจยํ นาคมารุยฺหาติ ตํ อตฺตโน ชาตทิวเส อุปฺปนฺนํ หตฺถินาคํฯ ปรนฺตปนฺติ อมิตฺตตาปนํฯ ปกิริํสูติ ปริวารยิํสุฯ นนฺทยนฺตาติ โตเสนฺตาฯ สิวิกญฺญาติ สิวิรญฺโญ ปชาปติโย สนฺนิปติตฺวา คนฺโธทเกน นฺหาเปสุํฯ ชาลี กณฺหาชินา จุโภติ อิเม เต ปุตฺตาปิ มาตรํ รกฺขนฺตูติฯ

[2407]

‘‘อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา, ปุพฺเพ สํกฺเลสมตฺตโน;

อานนฺทิยํ อาจริํสุ, รมณีเย คิริพฺพเชฯ

[2408]

‘‘อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา, ปุพฺเพ สํกฺเลสมตฺตโน;

อานนฺทิ วิตฺตา สุมนา, ปุตฺเต สงฺคมฺม ลกฺขณาฯ

[2409]

‘‘อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา, ปุพฺเพ สํกฺเลสมตฺตโน;

อานนฺทิ วิตฺตา ปตีตา, สห ปุตฺเตหิ ลกฺขณา’’ติฯ

ตตฺถ อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธาติ ภิกฺขเว, เวสฺสนฺตโร มทฺที จ อิทญฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา อิมํ ปติฏฺฐํ ลภิตฺวา, รชฺเช ปติฏฺฐหิตฺวาติ อตฺโถฯ

ปุพฺเพติ อิโต ปุพฺเพ อตฺตโน วนวาสสํกฺเลสญฺจ อนุสฺสริตฺวาฯ อานนฺทิยํ อาจริํสุ, รมณีเย คิริพฺพเชติ รมณีเย วงฺกคิริกุจฺฉิมฺหิ ‘‘เวสฺสนฺตรสฺส รญฺโญ อาณา’’ติ กญฺจนลตาวินทฺธํ อานนฺทเภริํ จราเปตฺวา อานนฺทฉณํ อาจริํสุฯ อานนฺทิ วิตฺตา สุมนาติ ลกฺขณสมฺปนฺนา มทฺที ปุตฺเต สงฺคมฺม สมฺปาปุณิตฺวา วิตฺตา สุมนา หุตฺวา อติวิย นนฺทีติ อตฺโถฯ ปตีตาติ โสมนสฺสา หุตฺวาฯ

เอวํ ปตีตา หุตฺวา จ ปน ปุตฺเต อาห –

[2410]

‘‘เอกภตฺตา ปุเร อาสิํ, นิจฺจํ ถณฺฑิลสายินี;

อิติ เมตํ วตํ อาสิ, ตุมฺหํ กามา หิ ปุตฺตกาฯ

[2411]

‘‘ตํ เม วตํ สมิทฺธชฺช, ตุมฺเห สงฺคมฺม ปุตฺตกา;

มาตุชมฺปิ ตํ ปาเลตุ, ปิตุชมฺปิ จ ปุตฺตก;

อโถปิ ตํ มหาราชา, สญฺชโย อภิรกฺขตุฯ

[2412]

‘‘ยํ กิญฺจิตฺถิ กตํ ปุญฺญํ, มยฺหญฺเจว ปิตุจฺจ เต;

สพฺเพน เตน กุสเลน, อชโร อมโร ภวา’’ติฯ

ตตฺถ ตุมฺหํ กามา หิ ปุตฺตกาติ ปุตฺตกา อหํ ตุมฺหากํ กามา ตุมฺเห ปตฺถยมานา ปุเร ตุมฺเหสุ พฺราหฺมเณน นีเตสุ เอกภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา ภูมิยํ สยิํ, อิติ เม ตุมฺหากํ กามา เอตํ วตํ อาสีติ วทติฯ สมิทฺธชฺชาติ ตํ เม วตํ อชฺช สมิทฺธํฯ มาตุชมฺปิ ตํ ปาเลตุ, ปิตุชมฺปิ จ ปุตฺตกาติ ปุตฺตชาลิ ตํ มาตุชาตํ โสมนสฺสมฺปิ ปิตุชาตํ โสมนสฺสมฺปิ ปาเลตุ, มาตาปิตูนํ สนฺตกํ ปุญฺญํ ตํ ปาเลตูติ อตฺโถฯ เตเนวาห ‘‘ยํ กิญฺจิตฺถิ กตํ ปุญฺญ’’นฺติฯ

ผุสฺสตีปิ เทวี ‘‘อิโต ปฏฺฐาย มม สุณฺหา อิมาเนว วตฺถานิ นิวาเสตุ, อิมานิ อาภรณานิ ธาเรตู’’ติ สุวณฺณสมุคฺเค ปูเรตฺวา ปหิณิฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[2413]

‘‘กปฺปาสิกญฺจ โกเสยฺยํ, โขมโกฏุมฺพรานิ จ;

สสฺสุ สุณฺหาย ปาเหสิ, เยหิ มทฺที อโสภถฯ

[2414]

‘‘ตโต เหมญฺจ กายูรํ, คีเวยฺยํ รตนามยํ;

สสฺสุ สุณฺหาย ปาเหสิ, เยหิ มทฺที อโสภถฯ

[2415]

‘‘ตโต เหมญฺจ กายูรํ, องฺคทํ มณิเมขลํ;

สสฺสุ สุณฺหาย ปาเหสิ, เยหิ มทฺที อโสภถฯ

[2416]

‘‘อุณฺณตํ มุขผุลฺลญฺจ, นานารตฺเต จ มาณิเก;

สสฺสุ สุณฺหาย ปาเหสิ, เยหิ มทฺที อโสภถฯ

[2417]

‘‘อุคฺคตฺถนํ คิงฺคมกํ, เมขลํ ปาฏิปาทกํ;

สสฺสุ สุณฺหาย ปาเหสิ, เยหิ มทฺที อโสภถฯ

[2418]

‘‘สุตฺตญฺจ สุตฺตวชฺชญฺจ, อุปนิชฺฌาย เสยฺยสิ;

อโสภถ ราชปุตฺตี, เทวกญฺญาว นนฺทเนฯ

[2419]

‘‘สีสํ นฺหาตา สุจิวตฺถา, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

อโสภถ ราชปุตฺตี, ตาวติํเสว อจฺฉราฯ

[2420]

‘‘กทลีว วาตจฺฉุปิตา, ชาตา จิตฺตลตาวเน;

อนฺตาวรณสมฺปนฺนา, ราชปุตฺตี อโสภถฯ

[2421]

‘‘สกุณี มานุสินีว, ชาตา จิตฺตปตฺตา ปตี;

นิคฺโรธปกฺกพิมฺโพฏฺฐี, ราชปุตฺตี อโสภถา’’ติฯ

ตตฺถ เหมญฺจ กายูรนฺติ สุวณฺณมยํ วนขชฺชูริผลสณฺฐานํ คีวาปสาธนเมวฯ รตนมยนฺติ อปรมฺปิ รตนมยํ คีเวยฺยํฯ องฺคทํ มณิเมขลนฺติ องฺคทาภรณญฺจ มณิมยเมขลญฺจฯ อุณฺณตนฺติ เอกํ นลาฏปสาธนํฯ มุขผุลฺลนฺติ นลาฏนฺเต ติลกมาลาภรณํฯ นานารตฺเตติ นานาวณฺเณฯ มาณิเกติ มณิมเยฯ อุคฺคตฺถนํ คิงฺคมกนฺติ เอตานิปิ ทฺเว อาภรณานิฯ เมขลนฺติ สุวณฺณรชตมยํ เมขลํฯ ปาฏิปาทกนฺติ ปาทปสาธนํฯ สุตฺตญฺจ สุตฺตวชฺชํ จาติ สุตฺตารูฬฺหญฺจ อสุตฺตารูฬฺหญฺจ ปสาธนํฯ ปาฬิยํ ปน ‘‘สุปฺปญฺจ สุปฺปวชฺชญฺจา’’ติ ลิขิตํฯ อุปนิชฺฌาย เสยฺยสีติ เอตํ สุตฺตารูฬฺหญฺจ อสุตฺตารูฬฺหญฺจ อาภรณํ ตํ ตํ อูนฏฺฐานํ โอโลเกตฺวา อลงฺกริตฺวา ฐิตา เสยฺยสี อุตฺตมรูปธรา มทฺที เทวกญฺญาว นนฺทเน อโสภถฯ

วาตจฺฉุปิตาติ จิตฺตลตาวเน ชาตา วาตสมฺผุฏฺฐา สุวณฺณกทลี วิย ตํ ทิวสํ สา วิชมฺภมานา อโสภถ ทนฺตาวรณสมฺปนฺนาติ พิมฺพผลสทิเสหิ รตฺตทนฺตาวรเณหิ สมนฺนาคตาฯ สกุณี มานุสินีว, ชาตา จิตฺตปตฺตา ปตีติ ยถา มานุสิยา สรีเรน ชาตา มานุสินี นาม สกุณี จิตฺตปตฺตา อากาเส อุปฺปตมานา ปกฺเข ปสาเรตฺวา คจฺฉนฺตี โสภติ, เอวํ สา รตฺโตฏฺฐตาย นิคฺโรธปกฺกพิมฺพผลสทิสโอฏฺเฐหิ อโสภถฯ

สฏฺฐิสหสฺสา อมจฺจา มทฺทิํ อภิรุหนตฺถาย สพฺพาลงฺการปฺปฏิมณฺฑิตํ นาติวทฺธํ สตฺติสรปหารกฺขมํ เอกํ ตรุณหตฺถิํ อุปนาเมสุํฯ เตน วุตฺตํ –

[2422]

‘‘ตสฺสา จ นาคมาเนสุํ, นาติวทฺธํว กุญฺชรํ;

สตฺติกฺขมํ สรกฺขมํ, อีสาทนฺตํ อุรูฬฺหวํฯ

[2423]

‘‘สา มทฺที นาคมารุหิ, นาติวทฺธํว กุญฺชรํ;

สตฺติกฺขมํ สรกฺขมํ, อีสาทนฺตํ อุรูฬฺหว’’นฺติฯ

ตตฺถ ตสฺสา จาติ ภิกฺขเว, ตสฺสาปิ มทฺทิยา สพฺพาลงฺการปฺปฏิมณฺฑิตํ กตฺวา นาติวทฺธํ สตฺติสรปหารกฺขมํ เอกํ ตรุณหตฺถิํ อุปเนสุํฯ นาคมารุหีติ วรหตฺถิปิฏฺฐิํ อภิรุหิฯ

อิติ เต อุโภปิ มหนฺเตน ยเสน ขนฺธาวารํ อคมํสุฯ สญฺชยราชา ทฺวาทสหิ อกฺโขภิณีหิ สทฺธิํ มาสมตฺตํ ปพฺพตกีฬํ วนกีฬํ กีฬิฯ มหาสตฺตสฺส เตเชน ตาวมหนฺเต อรญฺเญ โกจิ วาฬมิโค วา ปกฺขี วา กญฺจิ น วิเหเฐสิฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[2424]

‘‘สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ มิคา อหุํ;

เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน, นญฺญมญฺญํ วิเหฐยุํฯ

[2425]

‘‘สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุํ;

เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน, นญฺญมญฺญํ วิเหเฐยุํฯ

[2426]

‘‘สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ มิคา อหุํ;

เอกชฺฌํ สนฺนิปาติํสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;

สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนฯ

[2427]

‘‘สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุํ;

เอกชฺฌํ สนฺนิปาติํสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;

สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนฯ

[2428]

‘‘สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ มิคา อหุํ;

นาสฺสุ มญฺชู นิกูชิํสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;

สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนฯ

[2429]

‘‘สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุํ;

นาสฺสุ มญฺชู นิกูชิํสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;

สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน’’ติฯ

ตตฺถ ยาวนฺเตตฺถาติ ยาวนฺโต เอตฺถฯ เอกชฺฌํ สนฺนิปาติํสูติ เอกสฺมิํ ฐาเน สนฺนิปติํสุ, สนฺนิปติตฺวา จ ปน ‘‘อิโต ปฏฺฐาย อิทานิ อมฺหากํ อญฺญมญฺญํ ลชฺชา วา หิโรตฺตปฺปํ วา สํวโร วา น ภวิสฺสตี’’ติ โทมนสฺสปตฺตา อเหสุํฯ นาสฺสุ มญฺชู นิกูชิํสูติ มหาสตฺตสฺส วิโยคทุกฺขิตา มธุรํ รวํ ปุพฺเพ วิย น รวิํสุฯ

สญฺชยนรินฺโท มาสมตฺตํ ปพฺพตกีฬํ, วนกีฬํ กีฬิตฺวา เสนาปติํ ปกฺโกสาเปตฺวา ‘‘ตาต, จิรํ โน อรญฺเญ วุตฺตํ, กิํ เต มม ปุตฺตสฺส คมนมคฺโค อลงฺกโต’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อาม, เทว, กาโล โว คมนายา’’ติ วุตฺเต เวสฺสนฺตรสฺส อาโรจาเปตฺวา เสนํ อาทาย นิกฺขมิฯ วงฺกคิริกุจฺฉิโต ยาว เชตุตฺตรนครา สฏฺฐิโยชนํ อลงฺกตมคฺคํ มหาสตฺโต มหนฺเตน ปริวาเรน สทฺธิํ ปฏิปชฺชิฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[2430]

‘‘ปฏิยตฺโต ราชมคฺโค, วิจิตฺโต ปุปฺผสนฺถโต;

วสิ เวสฺสนฺตโร ยตฺถ, ยาวตาว เชตุตฺตราฯ

[2431]

‘‘ตโต สฏฺฐิสหสฺสานิ, โยธิโน จารุทสฺสนา;

สมนฺตา ปริกิริํสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;

สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนฯ

[2432]

‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;

สมนฺตา ปริกิริํสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;

สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนฯ

[2433]

‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา, รถิกา ปตฺติการกา;

สมนฺตา ปริกิริํสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;

สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนฯ

[2434]

‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;

สมนฺตา ปริกิริํสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;

สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนฯ

[2435]

‘‘กโรฏิยา จมฺมธรา, อิลฺลีหตฺถา สุวมฺมิโน;

ปุรโต ปฏิปชฺชิํสุ, เวสฺสนฺตเร ปยาตมฺหิ;

สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน’’ติฯ

ตตฺถ ปฏิยตฺโตติ วิสาขาปุณฺณมปูชากาเล วิย อลงฺกโตฯ วิจิตฺโตติ กทลิปุณฺณฆฏธชปฏากาทีหิ วิจิตฺโตฯ ปุปฺผสนฺถโตติ ลาชาปญฺจมเกหิ ปุปฺเผหิ สนฺถโตฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ วงฺกปพฺพเต เวสฺสนฺตโร วสติ, ตโต ปฏฺฐาย ยาว เชตุตฺตรนครา นิรนฺตรํ อลงฺกตปฺปฏิยตฺโตวฯ กโรฏิยาติ สีสกโรฏีติ ลทฺธนามาย สีเส ปฏิมุกฺกกโรฏิกา โยธาฯ จมฺมธราติ กณฺฑวารณจมฺมธราฯ สุวมฺมิโนติ วิจิตฺราหิ ชาลิกาหิ สุฏฺฐุ วมฺมิกาฯ ปุรโต ปฏิปชฺชิํสูติ มตฺตหตฺถีสุปิ อาคจฺฉนฺเตสุ อนิวตฺติโน สูรโยธา รญฺโญ เวสฺสนฺตรสฺส ปุรโต ปฏิปชฺชิํสุฯ

ราชา สฏฺฐิโยชนมคฺคํ ทฺวีหิ มาเสหิ อติกฺกมฺม เชตุตฺตรนครํ ปตฺโต อลงฺกตปฺปฏิยตฺตนครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อภิรุหิฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[2436]

‘‘เต ปาวิสุํ ปุรํ รมฺมํ, มหาปาการโตรณํ;

อุเปตํ อนฺนปาเนหิ, นจฺจคีเตหิ จูภยํฯ

[2437]

‘‘วิตฺตา ชานปทา อาสุํ, เนคมา จ สมาคตา;

อนุปฺปตฺเต กุมารมฺหิ, สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนฯ

[2438]

‘‘เจลุกฺเขโป อวตฺติตฺถ, อาคเต ธนทายเก;

นนฺทิํ ปเวสิ นคเร, พนฺธนา โมกฺโข อโฆสถา’’ติฯ

ตตฺถ มหาปาการโตรณนฺติ มหนฺเตหิ ปากาเรหิ จ โตรเณหิ จ สมนฺนาคตํฯ นจฺจคีเตหิ จูภยนฺติ นจฺเจหิ จ คีเตหิ จ อุภเยหิ สมนฺนาคตํฯ วิตฺตาติ ตุฏฺฐา โสมนสฺสปฺปตฺตาฯ อาคเต ธนทายเกติ มหาชนสฺส ธนทายเก มหาสตฺเต อาคเตฯ นนฺทิํ ปเวสีติ ‘‘เวสฺสนฺตรสฺส มหาราชสฺส อาณา’’ติ นคเร นนฺทิเภรี จริฯ พนฺธนา โมกฺโข อโฆสถาติ สพฺพสตฺตานํ พนฺธนา โมกฺโข โฆสิโตฯ อนฺตมโส พิฬารํ อุปาทาย เวสฺสนฺตรมหาราชา สพฺพสตฺเต พนฺธนา วิสฺสชฺชาเปสิฯ

โส นครํ ปวิฏฺฐทิวเสเยว ปจฺจูสกาเล จินฺเตสิ ‘‘เย วิภาตาย รตฺติยา มม อาคตภาวํ สุตฺวา ยาจกา อาคมิสฺสนฺติ, เตสาหํ กิํ ทสฺสามี’’ติ? ตสฺมิํ ขเณ สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิฯ โส อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา ตาวเทว ราชนิเวสนสฺส ปุริมวตฺถุญฺจ ปจฺฉิมวตฺถุญฺจ กฏิปฺปมาณํ ปูเรนฺโต ฆนเมโฆ วิย สตฺตรตนวสฺสํ วสฺสาเปสิ, สกลนคเร ชาณุปฺปมาณํ วสฺสาเปสิฯ ปุนทิวเส มหาสตฺโต ‘‘เตสํ เตสํ กุลานํ ปุริมปจฺฉิมวตฺถูสุ วุฏฺฐธนํ เตสํ เตสญฺเญว โหตู’’ติ ทาเปตฺวา อวเสสํ อาหราเปตฺวา อตฺตโน เคหวตฺถุสฺมิํ สทฺธิํ ธเนน โกฏฺฐาคาเรสุ โอกิราเปตฺวา ทานมุเข ฐเปสิฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[2439]

‘‘ชาตรูปมยํ วสฺสํ, เทโว ปาวสฺสิ ตาวเท;

เวสฺสนฺตเร ปวิฏฺฐมฺหิ, สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเนฯ

[2440]

‘‘ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา, ทานํ ทตฺวาน ขตฺติโย;

กายสฺส เภทา สปฺปญฺโญ, สคฺคํ โส อุปปชฺชถา’’ติฯ

ตตฺถ สคฺคํ โส อุปปชฺชถาติ ตโต จุโต ทุติยจิตฺเตน ตุสิตปุเร อุปฺปชฺชีติฯ

นครกณฺฑวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สตฺถา อิมํ คาถาสหสฺสปฺปฏิมณฺฑิตํ มหาเวสฺสนฺตรธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา ชูชโก เทวทตฺโต อโหสิ, อมิตฺตตาปนา จิญฺจมาณวิกา, เจตปุตฺโต ฉนฺโน, อจฺจุตตาปโส สาริปุตฺโต, สกฺโก อนุรุทฺโธ, สญฺจยนรินฺโท สุทฺโธทนมหาราชา, ผุสฺสตี เทวี สิริมหามายา, มทฺที เทวี ราหุลมาตา, ชาลิกุมาโร ราหุโล, กณฺหาชินา อุปฺปลวณฺณา, เสสปริสา พุทฺธปริสา, มหาเวสฺสนฺตโร ราชา ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธ อโหสิ’’นฺติฯ

เวสฺสนฺตรชาตกวณฺณนา ทสมาฯ

มหานิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ชาตก-อฏฺฐกถา สมตฺตาฯ