เมนู

มยา สพฺพรตฺติํ นิปชฺชิตฺวา อุโปสถกมฺเม กเต อรุณุคฺคมนเวลายเมว ตุมฺเห ทส ทส อิตฺถิโย อาทาย วาเรน วาเรน ตูริยหตฺถา มม สนฺติกํ อาคนฺตฺวา มํ คนฺเธหิ จ ปุปฺเผหิ จ ปูเชตฺวา คายิตฺวา นจฺจิตฺวา มํ อาทาย นาคภวนเมว อาคจฺฉถา’’ติ วตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา วมฺมิกมตฺถเก โภเค อาภุชิตฺวา ‘‘โย มม จมฺมํ วา นฺหารุํ วา อฏฺฐิํ วา รุหิรํ วา อิจฺฉติ, โส อาหรตู’’ติ จตุรงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อธิฏฺฐาย นงฺคลสีสปฺปมาณํ สรีรํ มาเปตฺวา นิปนฺโน อุโปสถกมฺมมกาสิฯ อรุเณ อุฏฺฐหนฺเตเยว ตํ นาคมาณวิกา อาคนฺตฺวา ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชิตฺวา นาคภวนํ อาเนนฺติฯ ตสฺส อิมินา นิยาเมน อุโปสถํ กโรนฺตสฺส ทีโฆ อทฺธา วีติวตฺโตฯ

อุโปสถขณฺฑํ นิฏฺฐิตํฯ

ครุฬขณฺฑํ

ตทา เอโก พาราณสิทฺวารคามวาสี พฺราหฺมโณ โสมทตฺเตน นาม ปุตฺเตน สทฺธิํ อรญฺญํ คนฺตฺวา สูลยนฺตปาสวาคุราทีหิ โอฑฺเฑตฺวา มิเค วธิตฺวา มํสํ กาเชนาหริตฺวา วิกฺกิณนฺโต ชีวิกํ กปฺเปสิฯ โส เอกทิวสํ อนฺตมโส โคธามตฺตมฺปิ อลภิตฺวา ‘‘ตาต โสมทตฺต, สเจ ตุจฺฉหตฺถา คมิสฺสาม, มาตา เต กุชฺฌิสฺสติ, ยํ กิญฺจิ คเหตฺวา คมิสฺสามา’’ติ วตฺวา โพธิสตฺตสฺส นิปนฺนวมฺมิกฏฺฐานาภิมุโข คนฺตฺวา ปานียํ ปาตุํ ยมุนํ โอตรนฺตานํ มิคานํ ปทวลญฺชํ ทิสฺวา ‘‘ตาต, มิคมคฺโค ปญฺญายติ, ตฺวํ ปฏิกฺกมิตฺวา ติฏฺฐาหิ, อหํ ปานียตฺถาย อาคตํ มิคํ วิชฺฌิสฺสามี’’ติ ธนุํ อาทาย มิคํ โอโลเกนฺโต เอกสฺมิํ รุกฺขมูเล อฏฺฐาสิฯ อเถโก มิโค สายนฺหสมเย ปานียํ ปาตุํ อาคโตฯ โส ตํ วิชฺฌิฯ มิโค ตตฺถ อปติตฺวา สรเวเคน ตชฺชิโต โลหิเตน ปคฺฆรนฺเตน ปลายิฯ ปิตาปุตฺตา นํ อนุพนฺธิตฺวา ปติตฏฺฐาเน มํสํ คเหตฺวา อรญฺญา นิกฺขมิตฺวา สูริยตฺถงฺคมนเวลาย ตํ นิคฺโรธํ ปตฺวา ‘‘อิทานิ อกาโล, น สกฺกา คนฺตุํ, อิเธว วสิสฺสามา’’ติ มํสํ เอกมนฺเต ฐเปตฺวา รุกฺขํ อารุยฺห วิฏปนฺตเร นิปชฺชิํสุฯ พฺราหฺมโณ ปจฺจูสสมเย ปพุชฺฌิตฺวา มิคสทฺทสวนาย โสตํ โอทหิฯ

ตสฺมิํ ขเณ นาคมาณวิกาโย อาคนฺตฺวา โพธิสตฺตสฺส ปุปฺผาสนํ ปญฺญาเปสุํฯ โส อหิสรีรํ อนฺตรธาเปตฺวา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตํ ทิพฺพสรีรํ มาเปตฺวา สกฺกลีลาย ปุปฺผาสเน นิสีทิฯ นาคมาณวิกาปิ นํ คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา ทิพฺพตูริยานิ วาเทตฺวา นจฺจคีตํ ปฏฺฐเปสุํฯ พฺราหฺมโณ ตํ สทฺทํ สุตฺวา ‘‘โก นุ โข เอส, ชานิสฺสามิ น’’นฺติ จินฺเตตฺวา ‘‘ปุตฺต, ปุตฺตา’’ติ วตฺวาปิ ปุตฺตํ ปโพเธตุํ อสกฺโกนฺโต ‘‘สยตุ เอส, กิลนฺโต ภวิสฺสติ, อหเมว คมิสฺสามี’’ติ รุกฺขา โอรุยฺห ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิฯ นาคมาณวิกา ตํ ทิสฺวา สทฺธิํ ตูริเยหิ ภูมิยํ นิมุชฺชิตฺวา อตฺตโน นาคภวนเมว คตาฯ

โพธิสตฺโต เอกโกว อโหสิฯ พฺราหฺมโณ ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉนฺโต คาถาทฺวยมาห –

[797]

‘‘ปุปฺผาภิหารสฺส วนสฺส มชฺเฌ, โก โลหิตกฺโข วิตตนฺตรํโส;

กา กมฺพุกายูรธรา สุวตฺถา, ติฏฺฐนฺติ นาริโย ทส วนฺทมานาฯ

[798]

‘‘โก ตฺวํ พฺรหาพาหุ วนสฺส มชฺเฌ, วิโรจสิ ฆตสิตฺโตว อคฺคิ;

มเหสกฺโข อญฺญตโรสิ ยกฺโข, อุทาหุ นาโคสิ มหานุภาโว’’ติฯ

ตตฺถ ปุปฺผาภิหารสฺสาติ โพธิสตฺตสฺส ปูชนตฺถาย อาภเตน ทิพฺพปุปฺผาภิหาเรน สมนฺนาคตสฺสฯ โกติ โก นาม ตฺวํฯ โลหิตกฺโขติ รตฺตกฺโขฯ วิตตนฺตรํโสติ ปุถุลอนฺตรํโสฯ กมฺพุกายูรธราติ สุวณฺณาลงฺการธราฯ พฺรหาพาหูติ มหาพาหุฯ

ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต ‘‘สเจปิ ‘สกฺกาทีสุ อญฺญตโรหมสฺมี’ติ วกฺขามิ, สทฺทหิสฺสเตวายํ พฺราหฺมโณ, อชฺช ปน มยา สจฺจเมว กเถตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน นาคราชภาวํ กเถนฺโต อาห –

[799]

‘‘นาโคหมสฺมิ อิทฺธิมา, เตชสฺสี ทุรติกฺกโม;

ฑํเสยฺยํ เตชสา กุทฺโธ, ผีตํ ชนปทํ อปิฯ

[800]

‘‘สมุทฺทชา หิ เม มาตา, ธตรฏฺโฐ จ เม ปิตา;

สุทสฺสนกนิฏฺโฐสฺมิ, ภูริทตฺโตติ มํ วิทู’’ติฯ

ตตฺถ เตชสฺสีติ วิสเตเชน เตชวาฯ ทุรติกฺกโมติ อญฺเญน อติกฺกมิตุํ อสกฺกุเณยฺโยฯ ฑํเสยฺยนฺติ สจาหํ กุทฺโธ ผีตํ ชนปทํ อปิ ฑํเสยฺยํ, ปถวิยํ มม ทาฐาย ปติตมตฺตาย สทฺธิํ ปถวิยา มม เตเชน โส สพฺโพ ชนปโท ภสฺมา ภเวยฺยาติ วทติฯ สุทสฺสนกนิฏฺโฐสฺมีติ อหํ มม ภาตุ สุทสฺสนสฺส กนิฏฺโฐ อสฺมิฯ วิทูติ เอวํ มมํ ปญฺจโยชนสติเก นาคภวเน ชานนฺตีติฯ

อิทญฺจ ปน วตฺวา มหาสตฺโต จินฺเตสิ ‘‘อยํ พฺราหฺมโณ จณฺโฑ ผรุโส, อหิตุณฺฑิกสฺส อาโรเจตฺวา อุโปสถกมฺมสฺส เม อนฺตรายมฺปิ กเรยฺย, ยํ นูนาหํ อิมํ นาคภวนํ เนตฺวา มหนฺตํ ยสํ ทตฺวา อุโปสถกมฺมํ อทฺธนิยํ กเรยฺย’’นฺติฯ อถ นํ อาห ‘‘พฺราหฺมณ, มหนฺตํ เต ยสํ ทสฺสามิ, รมณียํ นาคภวนํ, เอหิ ตตฺถ คจฺฉามา’’ติฯ ‘‘สามิ, ปุตฺโต เม อตฺถิ, ตสฺมิํ คจฺฉนฺเต อาคมิสฺสามี’’ติฯ อถ นํ มหาสตฺโต ‘‘คจฺฉ, พฺราหฺมณ, อาเนหิ น’’นฺติ วตฺวา อตฺตโน อาวาสํ อาจิกฺขนฺโต อาห –

[801]

‘‘ยํ คมฺภีรํ สทาวฏฺฏํ, รหทํ เภสฺมํ เปกฺขสิ;

เอส ทิพฺโย มมาวาโส, อเนกสตโปริโสฯ

[802]

‘‘มยูรโกญฺจาภิรุทํ, นีโลทํ วนมชฺฌโต;

ยมุนํ ปวิส มา ภีโต, เขมํ วตฺตวตํ สิว’’นฺติฯ

ตตฺถ สทาวฏฺฏนฺติ สทา ปวตฺตํ อาวฏฺฏํฯ เภสฺมนฺติ ภยานกํฯ เปกฺขสีติ ยํ เอวรูปํ รหทํ ปสฺสสิฯ มยูรโกญฺจาภิรุทนฺติ อุโภสุ ตีเรสุ วนฆฏายํ วสนฺเตหิ มยูเรหิ จ โกญฺเจหิ จ อภิรุทํ อุปกูชิตํฯ นีโลทนฺติ นีลสลิลํฯ วนมชฺฌโตติ วนมชฺเฌน สนฺทมานํฯ ปวิส มา ภีโตติ เอวรูปํ ยมุนํ อภีโต หุตฺวา ปวิสฯ วตฺตวตนฺติ วตฺตสมฺปนฺนานํ อาจารวนฺตานํ วสนภูมิํ ปวิส, คจฺฉ, พฺราหฺมณ, ปุตฺตํ อาเนหีติฯ

พฺราหฺมโณ คนฺตฺวา ปุตฺตสฺส ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา ปุตฺตํ อาเนสิฯ มหาสตฺโต เต อุโภปิ อาทาย ยมุนาตีรํ คนฺตฺวา ตีเร ฐิโต อาห –

[803]

‘‘ตตฺถ ปตฺโต สานุจโร, สห ปุตฺเตน พฺราหฺมณ;

ปูชิโต มยฺหํ กาเมหิ, สุขํ พฺราหฺมณ วจฺฉสี’’ติฯ

ตตฺถ ตตฺถ ปตฺโตติ ตฺวํ อมฺหากํ นาคภวนํ ปตฺโต หุตฺวาฯ มยฺหนฺติ มม สนฺตเกหิ กาเมหิ ปูชิโตฯ วจฺฉสีติ ตตฺถ นาคภวเน สุขํ วสิสฺสติฯ

เอวํ วตฺวา มหาสตฺโต อุโภปิ เต ปิตาปุตฺเต อตฺตโน อานุภาเวน นาคภวนํ อาเนสิฯ เตสํ ตตฺถ ทิพฺโพ อตฺตภาโว ปาตุภวิฯ

อถ เนสํ มหาสตฺโต ทิพฺพสมฺปตฺติํ ทตฺวา จตฺตาริ จตฺตาริ นาคกญฺญาสตานิ อทาสิฯ เต มหาสมฺปตฺติํ อนุภวิํสุฯ โพธิสตฺโตปิ อปฺปมตฺโต อุโปสถกมฺมํ อกาสิฯ อนฺวฑฺฒมาสํ มาตาปิตูนํ อุปฏฺฐานํ คนฺตฺวา ธมฺมกถํ กเถตฺวา ตโต จ พฺราหฺมณสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อาโรคฺยํ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘เยน เต อตฺโถ, ตํ วเทยฺยาสิ, อนุกฺกณฺฐมาโน อภิรมา’’ติ วตฺวา โสมทตฺเตนปิ สทฺธิํ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อตฺตโน นิเวสนํ อคจฺฉิฯ พฺราหฺมโณ เอกสํวจฺฉรํ นาคภวเน วสิตฺวา มนฺทปุญฺญตาย อุกฺกณฺฐิโต มนุสฺสโลกํ คนฺตุกาโม อโหสิฯ นาคภวนมสฺส โลกนฺตรนิรโย วิย อลงฺกตปาสาโท พนฺธนาคารํ วิย อลงฺกตนาคกญฺญา ยกฺขินิโย วิย อุปฏฺฐหิํสุฯ โส ‘‘อหํ ตาว อุกฺกณฺฐิโต , โสมทตฺตสฺสปิ จิตฺตํ ชานิสฺสามี’’ติ ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อาห ‘‘กิํ, ตาต, อุกฺกณฺฐสี’’ติ? ‘‘กสฺมา อุกฺกณฺฐิสฺสามิ น อุกฺกณฺฐามิ, ตฺวํ ปน อุกฺกณฺฐสิ, ตาตา’’ติ? ‘‘อาม ตาตา’’ติฯ ‘‘กิํการณา’’ติฯ ‘‘ตว มาตุ เจว ภาตุภคินีนญฺจ อทสฺสเนน อุกฺกณฺฐามิ, เอหิ, ตาต โสมทตฺต, คจฺฉามา’’ติฯ โส ‘‘น คจฺฉามี’’ติ วตฺวาปิ ปุนปฺปุนํ ปิตรา ยาจิยมาโน ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิฯ

พฺราหฺมโณ ‘‘ปุตฺตสฺส ตาว เม มโน ลทฺโธ, สเจ ปนาหํ ภูริทตฺตสฺส ‘อุกฺกณฺฐิโตมฺหี’ติ วกฺขามิ, อติเรกตรํ เม ยสํ ทสฺสติ, เอวํ เม คมนํ น ภวิสฺสติฯ เอเกน ปน อุปาเยน ตสฺส สมฺปตฺติํ วณฺเณตฺวา ‘ตฺวํ เอวรูปํ สมฺปตฺติํ ปหาย กิํการณา มนุสฺสโลกํ คนฺตฺวา อุโปสถกมฺมํ กโรสี’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘สคฺคตฺถายา’ติ วุตฺเต ‘ตฺวํ ตาว เอวรูปํ สมฺปตฺติํ ปหาย สคฺคตฺถาย อุโปสถกมฺมํ กโรสิ, กิมงฺคํ ปน มยํเยว ปรธเนน ชีวิกํ กปฺเปม, อหมฺปิ มนุสฺสโลกํ คนฺตฺวา ญาตเก ทิสฺวา ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กริสฺสามี’ติ นํ สญฺญาเปสฺสามิฯ อถ เม โส คมนํ อนุชานิสฺสตี’’ติ จินฺเตตฺวา เอกทิวสํ เตนาคนฺตฺวา ‘‘กิํ, พฺราหฺมณ, อุกฺกณฺฐสี’’ติ ปุจฺฉิโต ‘‘ตุมฺหากํ สนฺติกา อมฺหากํ น กิญฺจิ ปริหายตี’’ติ กิญฺจิ คมนปฏิพทฺธํ อวตฺวาว อาทิโต ตาว ตสฺส สมฺปตฺติํ วณฺเณนฺโต อาห –

[804]

‘‘สมา สมนฺตปริโต, ปหูตตครา มหี;

อินฺทโคปกสญฺฉนฺนา, โสภติ หริตุตฺตมาฯ

[805]

‘‘รมฺมานิ วนเจตฺยานิ, รมฺมา หํสูปกูชิตา;

โอปุปฺผปทฺธา ติฏฺฐนฺติ, โปกฺขรญฺโญ สุนิมฺมิตาฯ

[806]

‘‘อฏฺฐํสา สุกตา ถมฺภา, สพฺเพ เวฬุริยามยา;

สหสฺสถมฺภา ปาสาทา, ปูรา กญฺญาหิ โชตเรฯ

[807]

‘‘วิมานํ อุปปนฺโนสิ, ทิพฺยํ ปุญฺเญหิ อตฺตโน;

อสมฺพาธํ สิวํ รมฺมํ, อจฺจนฺตสุขสํหิตํฯ

[808]

‘‘มญฺเญ สหสฺสเนตฺตสฺส, วิมานํ นาภิกงฺขสิ;

อิทฺธี หิ ตฺยายํ วิปุลา, สกฺกสฺเสว ชุตีมโต’’ติฯ

ตตฺถ สมา สมนฺตปริโตติ ปริสมนฺตโต สพฺพทิสาภาเคสุ อยํ ตว นาคภวเน มหี สุวณฺณรชตมณิ มุตฺตาวาลุกาปริกิณฺณา สมตลาฯ ปหูตตครา มหีติ พหุเกหิ ตครคจฺเฉหิ สมนฺนาคตาฯ อินฺทโคปกสญฺฉนฺนาติ สุวณฺณอินฺทโคปเกหิ สญฺฉนฺนาฯ โสภติ หริตุตฺตมาติ หริตวณฺณทพฺพติณสญฺฉนฺนา โสภตีติ อตฺโถฯ วนเจตฺยานีติ วนฆฏาฯ โอปุปฺผปทฺธาติ ปุปฺผิตฺวา ปติเตหิ ปทุมปตฺเตหิ สญฺฉนฺนา อุทกปิฏฺฐาฯ สุนิมฺมิตาติ ตว ปุญฺญสมฺปตฺติยา สุฏฺฐุ นิมฺมิตาฯ อฏฺฐํสาติ ตว วสนปาสาเทสุ อฏฺฐํสา สุกตา เวฬุริยมยา ถมฺภาฯ เตหิ ถมฺเภหิ สหสฺสถมฺภา ตว ปาสาทา นาคกญฺญาหิ ปูรา วิชฺโชตนฺติฯ อุปปนฺโนสีติ เอวรูเป วิมาเน นิพฺพตฺโตสีติ อตฺโถฯ สหสฺสเนตฺตสฺส วิมานนฺติ สกฺกสฺส เวชยนฺตปาสาทํฯ อิทฺธี หิ ตฺยายํ วิปุลาติ ยสฺมา ตวายํ วิปุลา อิทฺธิ, ตสฺมา ตฺวํ เตน อุโปสถกมฺเมน สกฺกสฺส วิมานมฺปิ น ปตฺเถสิ, อญฺญํ ตโต อุตฺตริ มหนฺตํ ฐานํ ปตฺเถสีติ มญฺญามิฯ

ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต ‘‘มา เหวํ, พฺราหฺมณ, อวจ, สกฺกสฺส ยสํ ปฏิจฺจ อมฺหากํ ยโส สิเนรุสนฺติเก สาสโป วิย, มยํ ตสฺส ปริจารเกปิ น อคฺฆามา’’ติ วตฺวา คาถมาห –

[809]

‘‘มนสาปิ น ปตฺตพฺโพ, อานุภาโว ชุตีมโต;

ปริจารยมานานํ, สอินฺทานํ วสวตฺติน’’นฺติฯ

ตสฺสตฺโถ – พฺราหฺมณ, สกฺกสฺส ยโส นาม เอกํ ทฺเว ตโย จตฺตาโร วา ทิวเส ‘‘เอตฺตโก สิยา’’ติ มนสา จินฺเตนฺเตนปิ น อภิปตฺตพฺโพฯ เยปิ นํ จตฺตาโร มหาราชาโน ปริจาเรนฺติ, เตสํ เทวราชานํ ปริจารยมานานํ อินฺทํ นายกํ กตฺวา จรนฺตานํ สอินฺทานํ วสวตฺตีนํ จตุนฺนํ โลกปาลานํ ยสสฺสปิ อมฺหากํ ติรจฺฉานคตานํ ยโส โสฬสิํ กลํ นคฺฆตีติฯ

เอวญฺจ ปน วตฺวา ‘‘อิทํ เต มญฺเญ สหสฺสเนตฺตสฺส วิมาน’’นฺติ วจนํ สุตฺวา อหํ ตํ อนุสฺสริํฯ ‘‘อหญฺหิ เวชยนฺตํ ปตฺเถนฺโต อุโปสถกมฺมํ กโรมี’’ติ ตสฺส อตฺตโน ปตฺถนํ อาจิกฺขนฺโต อาห –

[810]

‘‘ตํ วิมานํ อภิชฺฌาย, อมรานํ สุเขสินํ;

อุโปสถํ อุปวสนฺโต, เสมิ วมฺมิกมุทฺธนี’’ติฯ

ตตฺถ อภิชฺฌายาติ ปตฺเถตฺวาฯ อมรานนฺติ ทีฆายุกานํ เทวานํฯ สุเขสินนฺติ เอสิตสุขานํ สุเข ปติฏฺฐิตานํฯ

กํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ ‘‘อิทานิ เม โอกาโส ลทฺโธ’’ติ โสมนสฺสปฺปตฺโต คนฺตุํ อาปุจฺฉนฺโต คาถาทฺวยมาห –

[811]

‘‘อหญฺจ มิคเมสาโน, สปุตฺโต ปาวิสิํ วนํ;

ตํ มํ มตํ วา ชีวํ วา, นาภิเวเทนฺติ ญาตกาฯ

[812]

‘‘อามนฺตเย ภูริทตฺตํ, กาสิปุตฺตํ ยสสฺสินํ;

ตยา โน สมนุญฺญาตา, อปิ ปสฺเสมุ ญาตเก’’ติฯ

ตตฺถ นาภิเวเทนฺตีติ น ชานนฺติ, กเถนฺโตปิ เนสํ นตฺถิฯ อามนฺตเยติ อามนฺตยามิฯ กาสิปุตฺตนฺติ กาสิราชธีตาย ปุตฺตํฯ

ตโต โพธิสตฺโต อาห –

[813]

‘‘เอโส หิ วต เม ฉนฺโท, ยํ วเสสิ มมนฺติเก;

น หิ เอตาทิสา กามา, สุลภา โหนฺติ มานุเสฯ

[814]

‘‘สเจ ตฺวํ นิจฺฉเส วตฺถุํ, มม กาเมหิ ปูชิโต;

มยา ตฺวํ สมนุญฺญาโต, โสตฺถิํ ปสฺสาหิ ญาตเก’’ติฯ

มหาสตฺโต คาถาทฺวยํ วตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘อยํ มณิํ นิสฺสาย สุขํ ชีวนฺโต กสฺสจิ นาจิกฺขิสฺสติ, เอตสฺส สพฺพกามททํ มณิํ ทสฺสามี’’ติฯ อถสฺส ตํ ททนฺโต อาห –

[815]

‘‘ธารยิมํ มณิํ ทิพฺยํ, ปสุํ ปุตฺเต จ วินฺทติ;

อโรโค สุขิโต โหติ, คจฺเฉวาทาย พฺราหฺมณา’’ติฯ

ตตฺถ ปสุํ ปุตฺเต จ วินฺทตีติ อิมํ มณิํ ธารยมาโน อิมสฺสานุภาเวน ปสุญฺจ ปุตฺเต จ อญฺญญฺจ ยํ อิจฺฉติ, ตํ สพฺพํ ลภติฯ

ตโต พฺราหฺมโณ คาถมาห –

[816]

‘‘กุสลํ ปฏินนฺทามิ, ภูริทตฺต วโจ ตว;

ปพฺพชิสฺสามิ ชิณฺโณสฺมิ, น กาเม อภิปตฺถเย’’ติฯ

ตสฺสตฺโถ – ภูริทตฺต, ตว วจนํ กุสลํ อนวชฺชํ, ตํ ปฏินนฺทามิ น ปฏิกฺขิปามิฯ อหํ ปน ชิณฺโณ อสฺมิ, ตสฺมา ปพฺพชิสฺสามิ, น กาเม อภิปตฺถยามิ, กิํ เม มณินาติฯ

โพธิสตฺโต อาห –

[817]

‘‘พฺรหฺมจริยสฺส เจ ภงฺโค, โหติ โภเคหิ การิยํ;

อวิกมฺปมาโน เอยฺยาสิ, พหุํ ทสฺสามิ เต ธน’’นฺติฯ

ตตฺถ เจ ภงฺโคติ พฺรหฺมจริยวาโส นาม ทุกฺกโร, อนภิรตสฺส พฺรหฺมจริยสฺส เจ ภงฺโค โหติ, ตทา คิหิภูตสฺส โภเคหิ การิยํ โหติ, เอวรูเป กาเล ตฺวํ นิราสงฺโก หุตฺวา มม สนฺติกํ อาคจฺเฉยฺยาสิ, พหุํ เต ธนํ ทสฺสามีติฯ

พฺราหฺมโณ อาห –

[818]

‘‘กุสลํ ปฏินนฺทามิ, ภูริทตฺต วโจ ตว;

ปุนปิ อาคมิสฺสามิ, สเจ อตฺโถ ภวิสฺสตี’’ติฯ

ตตฺถ ปุนปีติ ปุน อปิ, อยเมว วา ปาโฐฯ

อถสฺส ตตฺถ อวสิตุกามตํ ญตฺวา มหาสตฺโต นาคมาณวเก อาณาเปตฺวา พฺราหฺมณํ มนุสฺสโลกํ ปาเปสิฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห –

[819]

‘‘อิทํ วตฺวา ภูริทตฺโต, เปเสสิ จตุโร ชเน;

เอถ คจฺฉถ อุฏฺเฐถ, ขิปฺปํ ปาเปถ พฺราหฺมณํฯ

[820]

‘‘ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, อุฏฺฐาย จตุโร ชนา;

เปสิตา ภูริทตฺเตน, ขิปฺปํ ปาเปสุ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ ปาเปสูติ ยมุนาโต อุตฺตาเรตฺวา พาราณสิมคฺคํ ปาปยิํสุ, ปาปยิตฺวา จ ปน ‘‘ตุมฺเห คจฺฉถา’’ติ วตฺวา นาคภวนเมว ปจฺจาคมิํสุฯ

พฺราหฺมโณปิ ‘‘ตาต โสมทตฺต, อิมสฺมิํ ฐาเน มิคํ วิชฺฌิมฺหา, อิมสฺมิํ สูกร’’นฺติ ปุตฺตสฺส อาจิกฺขนฺโต อนฺตรามคฺเค โปกฺขรณิํ ทิสฺวา ‘‘ตาต โสมทตฺต, นฺหายามา’’ติ วตฺวา ‘‘สาธุ, ตาตา’’ติ วุตฺเต อุโภปิ ทิพฺพาภรณานิ เจว ทิพฺพวตฺถานิ จ โอมุญฺจิตฺวา ภณฺฑิกํ กตฺวา โปกฺขรณีตีเร ฐเปตฺวา โอตริตฺวา นฺหายิํสุฯ ตสฺมิํ ขเณ ตานิ อนฺตรธายิตฺวา นาคภวนเมว อคมํสุฯ ปฐมํ นิวตฺถกาสาวปิโลติกาว เนสํ สรีเร ปฏิมุญฺจิํสุ, ธนุสรสตฺติโยปิ ปากติกาว อเหสุํฯ โสมทตฺโต ‘‘นาสิตามฺหา ตยา, ตาตา’’ติ ปริเทวิฯ อถ นํ ปิตา ‘‘มา จินฺตยิ, มิเคสุ สนฺเตสุ อรญฺเญ มิเค วธิตฺวา ชีวิกํ กปฺเปสฺสามา’’ติ อสฺสาเสสิฯ โสมทตฺตสฺส มาตา เตสํ อาคมนํ สุตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ฆรํ เนตฺวา อนฺนปาเนน สนฺตปฺเปสิฯ พฺราหฺมโณ ภุญฺชิตฺวา นิทฺทํ โอกฺกมิฯ อิตรา ปุตฺตํ ปุจฺฉิ ‘‘ตาต , เอตฺตกํ กาลํ กุหิํ คตตฺถา’’ติ? ‘‘อมฺม, ภูริทตฺตนาคราเชน อมฺเห นาคภวนํ นีตา, ตโต อุกฺกณฺฐิตฺวา อิทานิ อาคตา’’ติฯ ‘‘กิญฺจิ ปน โว รตนํ อาภต’’นฺติฯ ‘‘นาภตํ อมฺมา’’ติฯ ‘‘กิํ ตุมฺหากํ เตน กิญฺจิ น ทินฺน’’นฺติฯ ‘‘อมฺม, ภูริทตฺเตน เม ปิตุ สพฺพกามทโท มณิ ทินฺโน อโหสิ, อิมินา ปน น คหิโต’’ติฯ ‘‘กิํการณา’’ติฯ ‘‘ปพฺพชิสฺสติ กิรา’’ติฯ สา ‘‘เอตฺตกํ กาลํ ทารเก มม ภารํ กโรนฺโต นาคภวเน วสิตฺวา อิทานิ กิร ปพฺพชิสฺสตี’’ติ กุชฺฌิตฺวา วีหิภญฺชนทพฺพิยา ปิฏฺฐิํ โปเถนฺตี ‘‘อเร, ทุฏฺฐพฺราหฺมณ, ปพฺพชิสฺสามีติ กิร มณิรตนํ น คณฺหสิ, อถ กสฺมา อปพฺพชิตฺวา อิธาคโตสิ, นิกฺขม มม ฆรา สีฆ’’นฺติ สนฺตชฺเชสิฯ

อถ นํ ‘‘ภทฺเท, มา กุชฺฌิ, อรญฺเญ มิเคสุ สนฺเตสุ อหํ ตํ โปเสสฺสามี’’ติ วตฺวา ปุตฺเตน สทฺธิํ อรญฺญํ คนฺตฺวา ปุริมนิยาเมเนว ชีวิกํ กปฺเปสิฯ

ตทา ทกฺขิณมหาสมุทฺทสฺส ทิสาภาเค สิมฺพลิวาสี เอโก ครุโฬ ปกฺขวาเตหิ สมุทฺเท อุทกํ วิยูหิตฺวา เอกํ นาคราชานํ สีเส คณฺหิฯ ตทาหิ สุปณฺณา นาคํ คเหตุํ อชานนกาเยว , ปจฺฉา ปณฺฑรชาตเก ชานิํสุฯ โส ปน ตํ สีเส คเหตฺวาปิ อุทเก อโนตฺถรนฺเตเยว อุกฺขิปิตฺวา โอลมฺพนฺตํ อาทาย หิมวนฺตมตฺถเกน ปายาสิฯ ตทา เจโก กาสิรฏฺฐวาสี พฺราหฺมโณ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส ปณฺณสาลํ มาเปตฺวา ปฏิวสติฯ ตสฺส จงฺกมนโกฏิยํ มหานิคฺโรธรุกฺโข อตฺถิฯ โส ตสฺส มูเล ทิวาวิหารํ กโรติฯ สุปณฺโณ นิคฺโรธมตฺถเกน นาคํ หรติฯ นาโค โอลมฺพนฺโต โมกฺขตฺถาย นงฺคุฏฺเฐน นิคฺโรธวิฏปํ เวเฐสิฯ สุปณฺโณ ตํ อชานนฺโตว มหพฺพลตาย อากาเส ปกฺขนฺทิเยวฯ นิคฺโรธรุกฺโข สมูโล อุปฺปาฏิโตฯ สุปณฺโณ นาคํ สิมฺพลิวนํ เนตฺวา ตุณฺเฑน ปหริตฺวา กุจฺฉิํ ผาเลตฺวา นาคเมทํ ขาทิตฺวา สรีรํ สมุทฺทกุจฺฉิมฺหิ ฉฑฺเฑสิฯ นิคฺโรธรุกฺโข ปตนฺโต มหาสทฺทมกาสิฯ สุปณฺโณ ‘‘กิสฺส เอโส สทฺโท’’ติ อโธ โอโลเกนฺโต นิคฺโรธรุกฺขํ ทิสฺวา ‘‘กุโต เอส มยา อุปฺปาฏิโต’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘ตาปสสฺส จงฺกมนโกฏิยา นิคฺโรโธ เอโส’’ติ ตถโต ญตฺวา ‘‘อยํ ตสฺส พหูปกาโร, ‘อกุสลํ นุ โข เม ปสุตํ, อุทาหุ โน’ติ ตเมว ปุจฺฉิตฺวา ชานิสฺสามี’’ติ มาณวกเวเสน ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิฯ

ตสฺมิํ ขเณ ตาปโส ตํ ฐานํ สมํ กโรติฯ สุปณฺณราชา ตาปสํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน อชานนฺโต วิย ‘‘กิสฺส ฐานํ, ภนฺเต, อิท’’นฺติ ปุจฺฉิฯ ‘‘อุปาสก, เอโก สุปณฺโณ โภชนตฺถาย นาคํ หรนฺโต นาเคน โมกฺขตฺถาย นิคฺโรธวิฏปํ นงฺคุฏฺเฐน เวฐิตายปิ อตฺตโน มหพฺพลตาย ปกฺขนฺติตฺวา คโต, อถ นิคฺโรธรุกฺโข อุปฺปาฏิโต, อิทํ ตสฺส อุปฺปาฏิตฏฺฐาน’’นฺติฯ ‘‘กิํ ปน, ภนฺเต, ตสฺส สุปณฺณสฺส อกุสลํ โหติ, อุทาหุ โน’’ติ? ‘‘สเจ น ชานาติ, อเจตนกมฺมํ นาม อกุสลํ น โหตี’’ติฯ

‘‘กิํ นาคสฺส ปน , ภนฺเต’’ติ? ‘‘โส อิมํ นาเสตุํ น คณฺหิ, โมกฺขตฺถาย คณฺหิ, ตสฺมา ตสฺสปิ น โหติเยวา’’ติฯ สุปณฺโณ ตาปสสฺส ตุสฺสิตฺวา ‘‘ภนฺเต, อหํ โส สุปณฺณราชา, ตุมฺหากญฺหิ ปญฺหเวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐฯ ตุมฺเห อรญฺเญ วสถ, อหญฺเจกํ อลมฺปายนมนฺตํ ชานามิ, อนคฺโฆ มนฺโตฯ ตมหํ ตุมฺหากํ อาจริยภาคํ กตฺวา ทมฺมิ, ปฏิคฺคณฺหถ น’’นฺติ อาหฯ ‘‘อลํ มยฺหํ มนฺเตน, คจฺฉถ ตุมฺเห’’ติฯ โส ตํ ปุนปฺปุนํ ยาจิตฺวา สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา มนฺตํ ทตฺวา โอสธานิ อาจิกฺขิตฺวา ปกฺกามิฯ

ครุฬกณฺฑํ นิฏฺฐิตํฯ

กีฬนกณฺฑํ

ตสฺมิํ กาเล พาราณสิยํ เอโก ทลิทฺทพฺราหฺมโณ พหุํ อิณํ คเหตฺวา อิณสามิเกหิ โจทิยมาโน ‘‘กิํ เม อิธ วาเสน, อรญฺญํ ปวิสิตฺวา มตํ เสยฺโย’’ติ นิกฺขมิตฺวา วนํ ปวิสิตฺวา อนุปุพฺเพน ตํ อสฺสมปทํ ปตฺวา ตาปสํ วตฺตสมฺปทาย อาราเธสิฯ ตาปโส ‘‘อยํ พฺราหฺมโณ มยฺหํ อติวิย อุปการโก, สุปณฺณราเชน ทินฺนํ ทิพฺพมนฺตมสฺส ทสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘พฺราหฺมณ, อหํ อลมฺปายนมนฺตํ ชานามิ, ตํ เต ทมฺมิ, คณฺหาหิ น’’นฺติ วตฺวา ‘‘อลํ, ภนฺเต, น มยฺหํ มนฺเตนตฺโถ’’ติ วุตฺเตปิ ปุนปฺปุนํ วตฺวา นิปฺปีเฬตฺวา สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา อทาสิเยวฯ ตสฺส จ มนฺตสฺส อนุจฺฉวิกานิ โอสธานิ เจว มนฺตุปจารญฺจ สพฺพํ กเถสิฯ พฺราหฺมโณ ‘‘ลทฺโธ เม ชีวิตุปาโย’’ติ กติปาหํ วสิตฺวา ‘‘วาตาพาโธ เม, ภนฺเต, พาธตี’’ติ อปเทสํ กตฺวา ตาปเสน วิสฺสชฺชิโต ตํ วนฺทิตฺวา ขมาเปตฺวา อรญฺญา นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน ยมุนาย ตีรํ ปตฺวา ตํ มนฺตํ สชฺฌายนฺโต มหามคฺคํ คจฺฉติฯ

ตสฺมิํ กาเล สหสฺสมตฺตา ภูริทตฺตสฺส ปริจาริกา นาคมาณวิกา ตํ สพฺพกามททํ มณิรตนํ อาทาย นาคภวนา นิกฺขมิตฺวา ยมุนาตีเร วาลุกราสิมฺหิ ฐเปตฺวา ตสฺส โอภาเสน สพฺพรตฺติํ อุทกกีฬํ กีฬิตฺวา อรุณุคฺคมเน สพฺพาลงฺกาเรน อลงฺกริตฺวา มณิรตนํ ปริวาเรตฺวา สิริํ ปเวสยมานา นิสีทิํสุฯ พฺราหฺมโณปิ มนฺตํ สชฺฌายนฺโต ตํ ฐานํ ปาปุณิฯ ตา มนฺตสทฺทํ สุตฺวาว ‘‘อิมินา สุปณฺเณน ภวิตพฺพ’’นฺติ มรณภยตชฺชิตา มณิรตนํ อคฺคเหตฺวา ปถวิยํ นิมุชฺชิตฺวา นาคภวนํ อคมิํสุฯ