อาจารโคจรสมฺปนฺโนติ มิจฺฉาชีวปฏิเสธเกน น เวฬุทานาทินา อาจาเรน, เวสิยาทิอโคจรํ ปหาย สทฺธาสมฺปนฺนกุลาทินา จ โคจเรน สมฺปนฺโนฯ อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวีติ อปฺปมตฺตเกสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, ตานิ วชฺชานิ ภยโต ทสฺสนสีโลติ วุตฺตํ โหติฯ สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสูติ อธิสีลสิกฺขาทิภาเวน ติธา ฐิเตสุ สิกฺขาปเทสุ ตํ ตํ สิกฺขาปทํ สมาทาย สมฺมา อาทาย สาธุกํ คเหตฺวา อวิชหนฺโต สิกฺขตีติ อตฺโถฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน โย อิจฺฉติ, เตน วิสุทฺธิมคฺคโต คเหตพฺโพฯ

พหุ สุตมสฺสาติ พหุสฺสุโตฯ สุตํ ธาเรตีติ สุตธโร; ยทสฺส ตํ พหุ สุตํ นาม, ตํ น สุตมตฺตเมว; อถ โข นํ ธาเรตีติ อตฺโถฯ มญฺชูสายํ วิย รตนํ สุตํ สนฺนิจิตมสฺมินฺติ สุตสนฺนิจโยฯ เอเตน ยํ โส สุตํ ธาเรติ, ตสฺส มญฺชูสาย โคเปตฺวา สนฺนิจิตรตนสฺเสว จิรกาเลนาปิ อวินาสนํ ทสฺเสติฯ อิทานิ ตํ สุตํ สรูปโต ทสฺเสนฺโต ‘‘เย เต ธมฺมา’’ติอาทิมาห, ตํ เวรญฺชกณฺเฑ วุตฺตนยเมวฯ อิทํ ปเนตฺถ นิคมนํ – ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ, ตสฺมา พหุสฺสุโตฯ ธาตา, ตสฺมา สุตธโรฯ วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา, ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา; ตสฺมา สุตสนฺนิจโยฯ ตตฺถ วจสา ปริจิตาติ วาจาย ปคุณา กตาฯ มนสานุเปกฺขิตาติ มนสา อนุเปกฺขิตา, อาวชฺชนฺตสฺส ทีปสหสฺเสน โอภาสิตา วิย โหนฺติฯ ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธาติ อตฺถโต จ การณโต จ ปญฺญาย สุฏฺฐุ ปฏิวิทฺธา สุปจฺจกฺขกตา โหนฺติฯ

อยํ ปน พหุสฺสุโต นาม ติวิโธ โหติ – นิสฺสยมุจฺจนโก, ปริสุปฏฺฐาปโก, ภิกฺขุโนวาทโกติฯ

ตตฺถ นิสฺสยมุจฺจนเกน อุปสมฺปทาย ปญฺจวสฺเสน สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน ทฺเว มาติกา ปคุณา วาจุคฺคตา กาตพฺพา ปกฺขทิวเสสุ ธมฺมสาวนตฺถาย สุตฺตนฺตโต จตฺตาโร ภาณวารา, สมฺปตฺตานํ ปริกถนตฺถาย อนฺธกวินฺทมหาราหุโลวาทอมฺพฏฺฐสทิโส เอโก กถามคฺโค, สงฺฆภตฺตมงฺคลามงฺคเลสุ อนุโมทนตฺถาย ติสฺโส อนุโมทนา, อุโปสถปวารณาทิชานนตฺถํ กมฺมากมฺมวินิจฺฉโย , สมณธมฺมกรณตฺถํ สมาธิวเสน วา วิปสฺสนาวเสน วา อรหตฺตปริโยสานเมกํ กมฺมฏฺฐานํ, เอตฺตกํ อุคฺคเหตพฺพํฯ เอตฺตาวตา หิ อยํ พหุสฺสุโต โหติ จาตุทฺทิโส, ยตฺถ กตฺถจิ อตฺตโน อิสฺสริเยน วสิตุํ ลภติฯ

ปริสุปฏฺฐาปเกน อุปสมฺปทาย ทสวสฺเสน สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน ปริสํ อภิวินเย วิเนตุํ ทฺเว วิภงฺคา ปคุณา วาจุคฺคตา กาตพฺพา, อสกฺโกนฺเตน ตีหิ ชเนหิ สทฺธิํ ปริวตฺตนกฺขมา กาตพฺพา, กมฺมากมฺมญฺจ ขนฺธกวตฺตญฺจ อุคฺคเหตพฺพํฯ ปริสาย ปน อภิธมฺเม วินยนตฺถํ สเจ มชฺฌิมภาณโก โหติ มูลปณฺณาสโก อุคฺคเหตพฺโพ, ทีฆภาณเกน มหาวคฺโค, สํยุตฺตภาณเกน เหฏฺฐิมา วา ตโย วคฺคา มหาวคฺโค วา, องฺคุตฺตรภาณเกน เหฏฺฐา วา อุปริ วา อุปฑฺฒนิกาโย อุคฺคเหตพฺโพ, อสกฺโกนฺเตน ติกนิปาตโต ปฏฺฐาย เหฏฺฐา อุคฺคเหตุมฺปิ วฏฺฏติฯ มหาปจฺจริยํ ปน ‘‘เอกํ อุคฺคณฺหนฺเตน จตุกฺกนิปาตํ วา ปญฺจกนิปาตํ วา คเหตุํ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ ชาตกภาณเกน สาฏฺฐกถํ ชาตกํ อุคฺคเหตพฺพํ, ตโต โอรํ น วฏฺฏติฯ ธมฺมปทมฺปิ สห วตฺถุนา อุคฺคเหตุํ วฏฺฏตีติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํฯ ตโต ตโต สมุจฺจยํ กตฺวา มูลปณฺณาสกมตฺตํ วฏฺฏติ, น วฏฺฏตีติ? ‘‘น วฏฺฏตี’’ติ กุรุนฺทฏฺฐกถายํ ปฏิกฺขิตฺตํ, อิตราสุ วิจารณาเยว นตฺถิฯ อภิธมฺเม กิญฺจิ อุคฺคเหตพฺพนฺติ น วุตฺตํฯ ยสฺส ปน สาฏฺฐกถมฺปิ วินยปิฏกํ อภิธมฺมปิฏกญฺจ ปคุณํ, สุตฺตนฺเต จ วุตฺตปฺปกาโร คนฺโถ นตฺถิ, ปริสํ อุปฏฺฐาเปตุํ น ลภติฯ เยน ปน สุตฺตนฺตโต วินยโต จ วุตฺตปฺปมาโณ คนฺโถ อุคฺคหิโต, อยํ ปริสุปฏฺฐาปโก พหุสฺสุโต โหติ ทิสาปาโมกฺโข เยนกามงฺคโม, ปริสํ อุปฏฺฐาเปตุํ ลภติฯ

ภิกฺขุโนวาทเกน ปน สาฏฺฐกถานิ ตีณิ ปิฏกานิ อุคฺคเหตพฺพานิ, อสกฺโกนฺเตน จตูสุ นิกาเยสุ เอกสฺส อฏฺฐกถา ปคุณา กาตพฺพา, เอกนิกาเยน หิ เสสนิกาเยสุปิ ปญฺหํ กเถตุํ สกฺขิสฺสติฯ สตฺตสุ ปกรเณสุ จตุปฺปกรณสฺส อฏฺฐกถา ปคุณา กาตพฺพา, ตตฺถ ลทฺธนเยน หิ เสสปกรเณสุ ปญฺหํ กเถตุํ สกฺขิสฺสติฯ วินยปิฏกํ ปน นานตฺถํ นานาการณํ, ตสฺมา ตํ สทฺธิํ อฏฺฐกถาย ปคุณํ กาตพฺพเมวฯ เอตฺตาวตา หิ ภิกฺขุโนวาทโก พหุสฺสุโต นาม โหตีติฯ