ตตฺถ ปวตฺติ ทุกฺขํ, ตทภิสงฺโค ตณฺหา สมุทโย, ตณฺหานิโรโธ ทุกฺขนิโรโธ, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา, อิมานิ จตฺตาริ สจฺจานิฯ ทุกฺขํ ปริญฺเญยฺยํ, สมุทโย ปหาตพฺโพ, มคฺโค ภาเวตพฺโพ, นิโรโธ สจฺฉิกาตพฺโพฯ

ตตฺถ อุจฺเฉทสสฺสตํ สมาสโต วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺฐิ, วิตฺถารโต ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ, เตสํ ปฏิปกฺโข เตจตฺตาลีสํ โพธิปกฺขิยา ธมฺมา อฏฺฐ วิโมกฺขา ทส กสิณายตนานิฯ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ โมหชาลํ อนาทิอนิธนปฺปวตฺตํฯ เตจตฺตาลีสํ [เตตาลีสํ (สี.)] โพธิปกฺขิยา ธมฺมา ญาณวชิรํ โมหชาลปฺปทาลนํฯ ตตฺถ โมโห อวิชฺชา, ชาลํ ภวตณฺหา, เตน วุจฺจติ ‘‘ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชาย จ ภวตณฺหาย จา’’ติฯ

[81] ตตฺถ ทิฏฺฐิจริโต อสฺมิํ สาสเน ปพฺพชิโต สลฺเลขานุสนฺตตวุตฺติ ภวติ สลฺเลเข ติพฺพคารโวฯ ตณฺหาจริโต อสฺมิํ สาสเน ปพฺพชิโต สิกฺขานุสนฺตตวุตฺติ ภวติ สิกฺขาย ติพฺพคารโวฯ ทิฏฺฐิจริโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมนฺโต ธมฺมานุสารี ภวติฯ ตณฺหาจริโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมนฺโต สทฺธานุสารี ภวติ, ทิฏฺฐิจริโต สุขาย ปฏิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยาติฯ ตณฺหาจริโต ทุกฺขาย ปฏิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยาติฯ

ตตฺถ กิํการณํ, ยํ ตณฺหาจริโต ทุกฺขาย ปฏิปทาย ทนฺธาภิญฺญาย ขิปฺปาภิญฺญาย จ นิยฺยาติ, ตสฺส หิ กามา อปริจฺจตฺตา ภวนฺติ, โส กาเมหิ วิเวจิยมาโน ทุกฺเขน ปฏินิสฺสรติ ทนฺธญฺจ ธมฺมํ อาชานาติ? โย ปนายํ ทิฏฺฐิจริโต อยํ อาทิโตเยว กาเมหิ อนตฺถิโก ภวติฯ โส ตโต วิเวจิยมาโน ขิปฺปญฺจ ปฏินิสฺสรติ, ขิปฺปญฺจ ธมฺมํ อาชานาติฯ ทุกฺขาปิ ปฏิปทา ทุวิธา ทนฺธาภิญฺญา จ ขิปฺปาภิญฺญา จฯ สุขาปิ ปฏิปทา ทุวิธา ทนฺธาภิญฺญา จ ขิปฺปาภิญฺญา จฯ สตฺตาปิ ทุวิธา มุทินฺทฺริยาปิ ติกฺขินฺทฺริยาปิฯ เย มุทินฺทฺริยา, เต ทนฺธญฺจ ปฏินิสฺสรนฺติ ทนฺธญฺจ ธมฺมํ อาชานนฺติฯ เย ติกฺขินฺทฺริยา, เต ขิปฺปญฺจ ปฏินิสฺสรนฺติ, ขิปฺปญฺจ ธมฺมํ อาชานนฺติ, อิมา จตสฺโส ปฏิปทาฯ เย หิ เกจิ นิยฺยิํสุ วา นิยฺยนฺติ วา นิยฺยิสฺสนฺติ วา, เต อิมาหิ เอว จตูหิ ปฏิปทาหิฯ เอวํ อริยา จตุกฺกมคฺคํ ปญฺญาเปนฺติ อพุธชนเสวิตาย พาลกนฺตาย รตฺตวาสินิยา นนฺทิยา ภวตณฺหาย อวฏฺฏนตฺถํ [อาวฏฺฏนตฺถํ (สี. ก.)]ฯ อยํ วุจฺจติ นนฺทิยาวฏฺฏสฺส นยสฺส ภูมีติ, เตนาห ‘‘ตณฺหญฺจ อวิชฺชมฺปิ จ สมเถนา’’ติฯ