กถํ? จกฺขุทฺวาเร ตาว อิฏฺฐารมฺมเณ อาปาถคเต กายงฺควาจงฺคานิ อโจเปตฺวา ตสฺมิํ อารมฺมเณ โลภํ อุปฺปาเทนฺตสฺส มโนทุจฺจริตํ โหติฯ โลภสหคเตน จิตฺเตน ‘‘อโห วติทํ อิฏฺฐํ กนฺตํ มนาป’’นฺติ ภณนฺตสฺส วจีทุจฺจริตํ, ตเทว หตฺเถน ปรามสนฺตสฺส กายทุจฺจริตํฯ เสสทฺวาเรสุปิ เอเสว นโยฯ

อยํ ปน วิเสโส – โสตทฺวารสฺมิญฺหิ สทฺทารมฺมณสฺส วตฺถุภูตํ สงฺขปณวาทิตูริยภณฺฑํ อนามาสํ อามสนฺตสฺส, ฆานทฺวาเร คนฺธารมฺมณสฺส วตฺถุภูตํ คนฺธมาลาทิํ, ชิวฺหาทฺวาเร รสารมฺมณสฺส วตฺถุภูตํ มจฺฉมํสาทิํ, กายทฺวาเร โผฏฺฐพฺพารมฺมณสฺส วตฺถุภูตํ วตฺถตูลกปาวาราทิํ, มโนทฺวาเร ปญฺญตฺติวเสน ธมฺมารมฺมณภูตํ สปฺปิเตลมธุผาณิตาทิํ อามสนฺตสฺส กายทุจฺจริตํ เวทิตพฺพํฯ สงฺเขปโต ปเนตฺถ ฉสุ ทฺวาเรสุ กายวีติกฺกโม กายทุจฺจริตํ, วจีวีติกฺกโม วจีทุจฺจริตํ, มโนวีติกฺกโม มโนทุจฺจริตนฺติ ตีเณว ทุจฺจริตานิ โหนฺติฯ

อยํ ปน ภิกฺขุ อตฺตโน ภาวนาปฏิสงฺขาเน ฐิโต อิมานิ ทุจฺจริตานิ สุจริตํ กตฺวา วิปริณาเมติฯ กถํ? จกฺขุทฺวาเร ตาว อิฏฺฐารมฺมเณ อาปาถคเต กายงฺควาจงฺคานิ อจาเลตฺวา รูปารมฺมณํ วิปสฺสนํ ปฏฺฐาปยโต มโนสุจริตํ โหติ, วิปสฺสนาสหคเตน จิตฺเตน ขยธมฺมํ วยธมฺมนฺติ ภณนฺตสฺส วจีสุจริตํ, ‘‘อนามาสภณฺฑํ เอต’’นฺติ อนามสนฺตสฺส กายสุจริตํฯ เสสทฺวาเรสุปิ เอเสว นโยฯ เอวํ อิมานิ วิตฺถารโต อฏฺฐารส สุจริตานิ โหนฺติฯ สงฺเขปโต ปเนตฺถาปิ ฉสุ ทฺวาเรสุ กายสํวโร กายสุจริตํ, วจีสํวโร วจีสุจริตํ, มโนสํวโร มโนสุจริตนฺติ ตีเณว สุจริตานิ โหนฺติฯ เอวํ อินฺทฺริยสํวโร ตีณิ สุจริตานิ ปริปูเรตีติ เวทิตพฺโพฯ เอตฺตาวตา สีลานุรกฺขิตํ อินฺทฺริยสํวรสีลํ กถิตํฯ

กายทุจฺจริตํ ปหายาติอาทีสุ ติวิธํ กายทุจฺจริตํ, จตุพฺพิธํ วจีทุจฺจริตํ, ติวิธํ มโนทุจฺจริตํฯ ตสฺส ปฏิปกฺขวเสน กายสุจริตาทีนิ เวทิตพฺพานิฯ เอตฺตาวตา กายสํวรวจีสํวเรหิ ปาติโมกฺขสีลํ, มโนสํวเรน ตีณิ สีลานีติ จตุปาริสุทฺธิสีลํ กถิตํ โหติฯ

สกเล ปน อิมสฺมิํ สุตฺเต สุจริตมูลกา สติปฏฺฐานา โลกุตฺตรมิสฺสกา, สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ มูลภูตา สติปฏฺฐานา ปุพฺพภาคา, เตปิ สติปฏฺฐานมูลกา โพชฺฌงฺคา ปุพฺพภาคาวฯ วิชฺชาวิมุตฺติมูลกา ปน โลกุตฺตราว กถิตาติ เวทิตพฺพาฯ สตฺตมํ อุตฺตานเมวฯ

8. อุปวานสุตฺตวณฺณนา

[189] อฏฺฐเม ปจฺจตฺตนฺติ อตฺตนาวฯ โยนิโสมนสิการาติ โยนิโส มนสิกาเรนฯ อารพฺภมาโนวาติ กุรุมาโนเยวฯ สุวิมุตฺตนฺติ กมฺมฏฺฐานวิมุตฺติยา สุฏฺฐุ วิมุตฺตํฯ อฏฺฐิํกตฺวาติ อตฺถํ กริตฺวา, อตฺถิโก หุตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ

9. ปฐมอุปฺปนฺนสุตฺตวณฺณนา

[190] นวเม นาญฺญตฺร ตถาคตสฺส ปาตุภาวาติ ตถาคตสฺส ปาตุภาวํ วินา น อญฺญสฺมิํ กาเล อุปฺปชฺชนฺตีติ อตฺโถฯ

10. ทุติยอุปฺปนฺนสุตฺตวณฺณนา

[191] ทสเม นาญฺญตฺร สุคตวินยาติ สุคโตวาทํ วินา น อุปฺปชฺชนฺตีติฯ

ปพฺพตวคฺโคฯ

2. คิลานวคฺโค

1-3. ปาณสุตฺตาทิวณฺณนา

[192-194] ทุติยวคฺคสฺส ปฐเม จตฺตาโร อิริยาปเถ กปฺเปนฺตีติ เยสํ จตฺตาโร อิริยาปถา อตฺถิ, เตสํเยว วเสเนตํ วุตฺตํฯ สีลํ นิสฺสายาติ จตุปาริสุทฺธิสีลํ นิสฺสยํ กตฺวาฯ สตฺต โพชฺฌงฺเคติ สหวิปสฺสนเก มคฺคโพชฺฌงฺเคฯ ทุติยตติยานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ