อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อกรณีโย มารสฺส อกรณีโย ปาปิมโต’’ติฯ ตติยํฯ

4. ธมฺมญฺญูสุตฺตํ

[68] ‘‘สตฺตหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ …เป.… อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสฯ กตเมหิ สตฺตหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ธมฺมญฺญู จ โหติ อตฺถญฺญู จ อตฺตญฺญู จ มตฺตญฺญู จ กาลญฺญู จ ปริสญฺญู จ ปุคฺคลปโรปรญฺญู จฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ธมฺมญฺญู โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ธมฺมํ ชานาติ – สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํฯ โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ธมฺมํ ชาเนยฺย – สุตฺตํ เคยฺยํ…เป.… อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ, นยิธ ‘ธมฺมญฺญู’ติ วุจฺเจยฺยฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ธมฺมํ ชานาติ – สุตฺตํ เคยฺยํ…เป.… อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ, ตสฺมา ‘ธมฺมญฺญู’ติ วุจฺจติฯ อิติ ธมฺมญฺญูฯ

‘‘อตฺถญฺญู จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ตสฺส ตสฺเสว ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานาติ – ‘อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ, อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ’ติฯ โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ตสฺส ตสฺเสว ภาสิตสฺส อตฺถํ ชาเนยฺย – ‘อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ, อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ’ติ, นยิธ ‘อตฺถญฺญู’ติ วุจฺเจยฺยฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ตสฺส ตสฺเสว ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานาติ – ‘อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ, อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ’ติ, ตสฺมา ‘อตฺถญฺญู’ติ วุจฺจติฯ อิติ ธมฺมญฺญู, อตฺถญฺญูฯ

‘‘อตฺตญฺญู จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อตฺตานํ ชานาติ – ‘เอตฺตโกมฺหิ สทฺธาย สีเลน สุเตน จาเคน ปญฺญาย ปฏิภาเนนา’ติฯ โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อตฺตานํ ชาเนยฺย – ‘เอตฺตโกมฺหิ สทฺธาย สีเลน สุเตน จาเคน ปญฺญาย ปฏิภาเนนา’ติ, นยิธ ‘อตฺตญฺญู’ติ วุจฺเจยฺยฯ ยสฺมา จ, ภิกฺขเว , ภิกฺขุ อตฺตานํ ชานาติ – ‘เอตฺตโกมฺหิ สทฺธาย สีเลน สุเตน จาเคน ปญฺญาย ปฏิภาเนนา’ติ, ตสฺมา ‘อตฺตญฺญู’ติ วุจฺจติฯ อิติ ธมฺมญฺญู, อตฺถญฺญู, อตฺตญฺญูฯ

‘‘มตฺตญฺญู จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มตฺตํ ชานาติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ปฏิคฺคหณายฯ โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มตฺตํ ชาเนยฺย จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ปฏิคฺคหณาย, นยิธ ‘มตฺตญฺญู’ติ วุจฺเจยฺยฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ มตฺตํ ชานาติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ ปฏิคฺคหณาย, ตสฺมา ‘มตฺตญฺญู’ติ วุจฺจติฯ อิติ ธมฺมญฺญู, อตฺถญฺญู, อตฺตญฺญู, มตฺตญฺญูฯ

‘‘กาลญฺญู จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ, กาลํ ชานาติ – ‘อยํ กาโล อุทฺเทสสฺส, อยํ กาโล ปริปุจฺฉาย, อยํ กาโล โยคสฺส, อยํ กาโล ปฏิสลฺลานสฺสา’ติฯ โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กาลํ ชาเนยฺย – ‘อยํ กาโล อุทฺเทสสฺส, อยํ กาโล ปริปุจฺฉาย, อยํ กาโล โยคสฺส, อยํ กาโล ปฏิสลฺลานสฺสา’ติ, นยิธ ‘กาลญฺญู’ติ วุจฺเจยฺยฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กาลํ ชานาติ – ‘อยํ กาโล อุทฺเทสสฺส, อยํ กาโล ปริปุจฺฉาย, อยํ กาโล โยคสฺส, อยํ กาโล ปฏิสลฺลานสฺสา’ติ, ตสฺมา ‘กาลญฺญู’ติ วุจฺจติฯ อิติ ธมฺมญฺญู, อตฺถญฺญู, อตฺตญฺญู, มตฺตญฺญู, กาลญฺญูฯ

‘‘ปริสญฺญู จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริสํ ชานาติ – ‘อยํ ขตฺติยปริสา, อยํ พฺราหฺมณปริสา, อยํ คหปติปริสา, อยํ สมณปริสาฯ ตตฺถ เอวํ อุปสงฺกมิตพฺพํ, เอวํ ฐาตพฺพํ , เอวํ กตฺตพฺพํ, เอวํ นิสีทิตพฺพํ, เอวํ ภาสิตพฺพํ, เอวํ ตุณฺหี ภวิตพฺพ’นฺติฯ โน เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริสํ ชาเนยฺย – ‘อยํ ขตฺติยปริสา…เป.… เอวํ ตุณฺหี ภวิตพฺพ’นฺติ, นยิธ ‘ปริสญฺญู’ติ วุจฺเจยฺยฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปริสํ ชานาติ – ‘อยํ ขตฺติยปริสา, อยํ พฺราหฺมณปริสา, อยํ คหปติปริสา, อยํ สมณปริสา ฯ ตตฺถ เอวํ อุปสงฺกมิตพฺพํ, เอวํ ฐาตพฺพํ, เอวํ กตฺตพฺพํ, เอวํ นิสีทิตพฺพํ, เอวํ ภาสิตพฺพํ, เอวํ ตุณฺหี ภวิตพฺพ’นฺติ, ตสฺมา ‘ปริสญฺญู’ติ วุจฺจติฯ อิติ ธมฺมญฺญู, อตฺถญฺญู, อตฺตญฺญู, มตฺตญฺญู, กาลญฺญู, ปริสญฺญูฯ

‘‘ปุคฺคลปโรปรญฺญู จ กถํ โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน [สพฺพตฺถปิ อิธ อารมฺเภ ‘‘ภิกฺขุโน’’ ตฺเวว ทิสฺสติ] ทฺวเยน ปุคฺคลา วิทิตา โหนฺติฯ ทฺเว ปุคฺคลา – เอโก อริยานํ ทสฺสนกาโม, เอโก อริยานํ น ทสฺสนกาโมฯ

ยฺวายํ ปุคฺคโล อริยานํ น ทสฺสนกาโม , เอวํ โส เตนงฺเคน คารยฺโหฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล อริยานํ ทสฺสนกาโม, เอวํ โส เตนงฺเคน ปาสํโสฯ

‘‘ทฺเว ปุคฺคลา อริยานํ ทสฺสนกามา – เอโก สทฺธมฺมํ โสตุกาโม, เอโก สทฺธมฺมํ น โสตุกาโมฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล สทฺธมฺมํ น โสตุกาโม, เอวํ โส เตนงฺเคน คารยฺโหฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล สทฺธมฺมํ โสตุกาโม, เอวํ โส เตนงฺเคน ปาสํโสฯ

‘‘ทฺเว ปุคฺคลา สทฺธมฺมํ โสตุกามา – เอโก โอหิตโสโต ธมฺมํ สุณาติ, เอโก อโนหิตโสโต ธมฺมํ สุณาติฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล อโนหิตโสโต ธมฺมํ สุณาติ, เอวํ โส เตนงฺเคน คารยฺโหฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล โอหิตโสโต ธมฺมํ สุณาติ, เอวํ โส เตนงฺเคน ปาสํโสฯ

‘‘ทฺเว ปุคฺคลา โอหิตโสตา ธมฺมํ สุณนฺติ [สุณนฺตา (ก.)] – เอโก สุตฺวา ธมฺมํ ธาเรติ, เอโก สุตฺวา ธมฺมํ น ธาเรติฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล สุตฺวา น ธมฺมํ ธาเรติ, เอวํ โส เตนงฺเคน คารยฺโหฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล สุตฺวา ธมฺมํ ธาเรติ, เอวํ โส เตนงฺเคน ปาสํโสฯ

‘‘ทฺเว ปุคฺคลา สุตฺวา ธมฺมํ ธาเรนฺติ [ธาเรนฺตา (ก.)] – เอโก ธาตานํ [ธตานํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขติ, เอโก ธาตานํ ธมฺมานํ อตฺถํ น อุปปริกฺขติฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล ธาตานํ ธมฺมานํ อตฺถํ น อุปปริกฺขติ, เอวํ โส เตนงฺเคน คารยฺโหฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล ธาตานํ ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขติ, เอวํ โส เตนงฺเคน ปาสํโสฯ

‘‘ทฺเว ปุคฺคลา ธาตานํ ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขนฺติ [อุปปริกฺขนฺตา (ก.)] – เอโก อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน, เอโก อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย น ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโนฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย น ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน, เอวํ โส เตนงฺเคน คารยฺโหฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน, เอวํ โส เตนงฺเคน ปาสํโสฯ

‘‘ทฺเว ปุคฺคลา อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺนา – เอโก อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย, เอโก อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย, เอวํ โส เตนงฺเคน คารยฺโหฯ ยฺวายํ ปุคฺคโล อตฺถหิตาย จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จ, เอวํ โส เตนงฺเคน ปาสํโสฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน [ภิกฺขุนา (สี. สฺยา.)] ทฺวเยน ปุคฺคลา วิทิตา โหนฺติฯ เอวํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปุคฺคลปโรปรญฺญู โหติฯ ‘‘อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, สตฺตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ปาหุเนยฺโย…เป.… อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. ปาริจฺฉตฺตกสุตฺตํ

[69] ‘‘ยสฺมิํ, ภิกฺขเว, สมเย เทวานํ ตาวติํสานํ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร ปณฺฑุปลาโส โหติ, อตฺตมนา, ภิกฺขเว, เทวา ตาวติํสา ตสฺมิํ สมเย โหนฺติ – ‘ปณฺฑุปลาโส ทานิ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร นจิรสฺเสว ทานิ ปนฺนปลาโส ภวิสฺสตี’’’ติฯ

‘‘ยสฺมิํ, ภิกฺขเว, สมเย เทวานํ ตาวติํสานํ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร ปนฺนปลาโส โหติ, อตฺตมนา, ภิกฺขเว, เทวา ตาวติํสา ตสฺมิํ สมเย โหนฺติ – ‘ปนฺนปลาโส ทานิ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร นจิรสฺเสว ทานิ ชาลกชาโต ภวิสฺสตี’’’ติฯ

‘‘ยสฺมิํ, ภิกฺขเว, สมเย เทวานํ ตาวติํสานํ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร ชาลกชาโต โหติ, อตฺตมนา, ภิกฺขเว, เทวา ตาวติํสา ตสฺมิํ สมเย โหนฺติ – ‘ชาลกชาโต ทานิ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร นจิรสฺเสว ทานิ ขารกชาโต ภวิสฺสตี’’’ติฯ

‘‘ยสฺมิํ, ภิกฺขเว, สมเย เทวานํ ตาวติํสานํ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร ขารกชาโต โหติ, อตฺตมนา, ภิกฺขเว, เทวา ตาวติํสา ตสฺมิํ สมเย โหนฺติ – ‘ขารกชาโต ทานิ ปาริจฺฉตฺตโก โกวิฬาโร นจิรสฺเสว ทานิ กุฏุมลกชาโต [กุฑุมลกชาโต (สี. สฺยา. ปี.)] ภวิสฺสตี’’’ติฯ