‘‘จกฺกวตฺตี อหุํ ราชา, ชมฺพุมณฺฑสฺส [ชพฺมุทีปสฺส (สี.), ชมฺพุสณฺฑสฺส (สฺยา.)] อิสฺสโร;
มุทฺธาวสิตฺโต [มุทฺธาภิสิตฺโต (ก.)] ขตฺติโย, มนุสฺสาธิปตี อหุํฯ
‘‘อทณฺเฑน อสตฺเถน, วิเชยฺย ปถวิํ อิมํ;
อสาหเสน กมฺเมน [ธมฺเมน (สี. สฺยา.)], สเมน อนุสาสิ ตํฯ
‘‘ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตฺวา, อสฺมิํ ปถวิมณฺฑเล;
มหทฺธเน มหาโภเค, อฑฺเฒ อชายิหํ กุเลฯ
‘‘สพฺพกาเมหิ สมฺปนฺเน [สมฺปุณฺเณ (ก.)], รตเนหิ จ สตฺตหิ;
พุทฺธา สงฺคาหกา โลเก, เตหิ เอตํ สุเทสิตํฯ
‘‘เอโส เหตุ มหนฺตสฺส, ปถพฺโย เม น วิปชฺชติ [เอส เหตุ มหนฺตสฺส, ปุถพฺโย เยน วุจฺจติ (สี. สฺยา.)];
ปหูตวิตฺตูปกรโณ, ราชา โหติ [โหมิ (สี. สฺยา.)] ปตาปวาฯ
‘‘อิทฺธิมา ยสวา โหติ [โหมิ (สี. สฺยา.)], ชมฺพุมณฺฑสฺส [ชมฺพุสณฺฑสฺส (สี. สฺยา.)] อิสฺสโร;
โก สุตฺวา นปฺปสีเทยฺย, อปิ กณฺหาภิชาติโยฯ
‘‘ตสฺมา หิ อตฺตกาเมน [อตฺถกาเมน (สฺยา. ก.)], มหตฺตมภิกงฺขตา;
สทฺธมฺโม ครุกาตพฺโพ, สรํ พุทฺธานสาสน’’นฺติฯ นวมํ;
10. ภริยาสุตฺตํ
[63] อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ เตน โข ปน สมเยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสเน มนุสฺสา อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา โหนฺติฯ อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ ภควา เอตทโวจ –
‘‘กิํ นุ เต, คหปติ, นิเวสเน มนุสฺสา อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา เกวฏฺฏา มญฺเญ มจฺฉวิโลเป’’ติ? ‘‘อยํ, ภนฺเต, สุชาตา ฆรสุณฺหา อฑฺฒกุลา อานีตาฯ สา เนว สสฺสุํ อาทิยติ, น สสุรํ อาทิยติ, น สามิกํ อาทิยติ, ภควนฺตมฺปิ น สกฺกโรติ น ครุํ กโรติ น มาเนติ น ปูเชตี’’ติฯ
อถ โข ภควา สุชาตํ ฆรสุณฺหํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ, สุชาเต’’ติ! ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข สุชาตา ฆรสุณฺหา ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข สุชาตํ ฆรสุณฺหํ ภควา เอตทโวจ –
‘‘สตฺต โข อิมา, สุชาเต, ปุริสสฺส ภริยาโยฯ กตมา สตฺต? วธกสมา, โจรีสมา, อยฺยสมา, มาตาสมา, ภคินีสมา, สขีสมา, ทาสีสมาฯ อิมา โข, สุชาเต, สตฺต ปุริสสฺส ภริยาโยฯ ตาสํ ตฺวํ กตมา’’ติ? ‘‘น โข อหํ [นาหํ (สฺยา.)], ภนฺเต, อิมสฺส ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิฯ สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา ตถา ธมฺมํ เทเสตุ ยถาหํ อิมสฺส ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ ชาเนยฺย’’นฺติฯ ‘‘เตน หิ, สุชาเต, สุณาหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข สุชาตา ฆรสุณฺหา ภควโต ปจฺจสฺโสสิฯ ภควา เอตทโวจ –
‘‘ปทุฏฺฐจิตฺตา อหิตานุกมฺปินี,
อญฺเญสุ รตฺตา อติมญฺญเต ปติํ;
ธเนน กีตสฺส วธาย อุสฺสุกา,
ยา เอวรูปา ปุริสสฺส ภริยา;
‘วธา จ ภริยา’ติ จ สา ปวุจฺจติฯ
‘‘ยํ อิตฺถิยา วินฺทติ สามิโก ธนํ,
สิปฺปํ วณิชฺชญฺจ กสิํ อธิฏฺฐหํ;
อปฺปมฺปิ ตสฺส อปหาตุมิจฺฉติ,
ยา เอวรูปา ปุริสสฺส ภริยา;
‘โจรี จ ภริยา’ติ จ สา ปวุจฺจติฯ
‘‘อกมฺมกามา อลสา มหคฺฆสา,
ผรุสา จ จณฺฑี ทุรุตฺตวาทินี;
อุฏฺฐายกานํ อภิภุยฺย วตฺตติ,
ยา เอวรูปา ปุริสสฺส ภริยา;
‘อยฺยา จ ภริยา’ติ จ สา ปวุจฺจติฯ
‘‘ยา สพฺพทา โหติ หิตานุกมฺปินี,
มาตาว ปุตฺตํ อนุรกฺขเต ปติํ;
ตโต ธนํ สมฺภตมสฺส รกฺขติ,
ยา เอวรูปา ปุริสสฺส ภริยา;
‘มาตา จ ภริยา’ติ จ สา ปวุจฺจติฯ
‘‘ยถาปิ เชฏฺฐา ภคินี กนิฏฺฐกา [กณิฏฺฐา (สี.), กนิฏฺฐา (สฺยา.)],
สคารวา โหติ สกมฺหิ สามิเก;
หิรีมนา ภตฺตุวสานุวตฺตินี,
ยา เอวรูปา ปุริสสฺส ภริยา;‘ภคินี จ ภริยา’ติ จ สา ปวุจฺจติฯ
‘‘ยาจีธ ทิสฺวาน ปติํ ปโมทติ,
สขี สขารํว จิรสฺสมาคตํ;
โกเลยฺยกา สีลวตี ปติพฺพตา,
ยา เอวรูปา ปุริสสฺส ภริยา;
‘สขี จ ภริยา’ติ จ สา ปวุจฺจติฯ
‘‘อกฺกุทฺธสนฺตา วธทณฺฑตชฺชิตา,
อทุฏฺฐจิตฺตา ปติโน ติติกฺขติ;
อกฺโกธนา ภตฺตุวสานุวตฺตินี,
ยา เอวรูปา ปุริสสฺส ภริยา;
‘ทาสี จ ภริยา’ติ จ สา ปวุจฺจติฯ
‘‘ยาจีธ ภริยา วธกาติ วุจฺจติ,
‘โจรี จ อยฺยา’ติ จ ยา ปวุจฺจติ;
ทุสฺสีลรูปา ผรุสา อนาทรา,
กายสฺส เภทา นิรยํ วชนฺติ ตาฯ
‘‘ยาจีธ มาตา ภคินี สขีติ จ,
‘ทาสี จ ภริยา’ติ จ สา ปวุจฺจติ;
สีเล ฐิตตฺตา จิรรตฺตสํวุตา,
กายสฺส เภทา สุคติํ วชนฺติ ตา’’ติฯ
‘‘อิมา โข, สุชาเต, สตฺต ปุริสสฺส ภริยาโยฯ ตาสํ ตฺวํ กตมา’’ติ? ‘‘อชฺชตคฺเค มํ, ภนฺเต, ภควา ทาสีสมํ สามิกสฺส ภริยํ ธาเรตู’’ติฯ ทสมํฯ
11. โกธนสุตฺตํ
[64] ‘‘สตฺติเม , ภิกฺขเว, ธมฺมา สปตฺตกนฺตา สปตฺตกรณา โกธนํ อาคจฺฉนฺติ อิตฺถิํ วา ปุริสํ วาฯ กตเม สตฺต? อิธ, ภิกฺขเว, สปตฺโต สปตฺตสฺส เอวํ อิจฺฉติ – ‘อโห วตายํ ทุพฺพณฺโณ อสฺสา’ติ! ตํ กิสฺส เหตุ? น, ภิกฺขเว, สปตฺโต สปตฺตสฺส วณฺณวตาย นนฺทติฯ โกธโนยํ [โกธนายํ (ก.)], ภิกฺขเว, ปุริสปุคฺคโล โกธาภิภูโต โกธปเรโต, กิญฺจาปิ โส โหติ สุนฺหาโต สุวิลิตฺโต กปฺปิตเกสมสฺสุ โอทาตวตฺถวสโน [โอทาตวสโน (ก.)]; อถ โข โส ทุพฺพณฺโณว โหติ โกธาภิภูโตฯ อยํ, ภิกฺขเว, ปฐโม ธมฺโม สปตฺตกนฺโต สปตฺตกรโณ โกธนํ อาคจฺฉติ อิตฺถิํ วา ปุริสํ วาฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สปตฺโต สปตฺตสฺส เอวํ อิจฺฉติ – ‘อโห วตายํ ทุกฺขํ สเยยฺยา’ติ! ตํ กิสฺส เหตุ? น, ภิกฺขเว, สปตฺโต สปตฺตสฺส สุขเสยฺยาย นนฺทติฯ โกธโนยํ, ภิกฺขเว, ปุริสปุคฺคโล โกธาภิภูโต โกธปเรโต, กิญฺจาปิ โส ปลฺลงฺเก เสติ โคนกตฺถเต ปฏลิกตฺถเต กทลิมิคปวรปจฺจตฺถรเณ สอุตฺตรจฺฉเท อุภโตโลหิตกูปธาเน; อถ โข โส ทุกฺขญฺเญว เสติ โกธาภิภูโตฯ อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย ธมฺโม สปตฺตกนฺโต สปตฺตกรโณ โกธนํ อาคจฺฉติ อิตฺถิํ วา ปุริสํ วาฯ
‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สปตฺโต สปตฺตสฺส เอวํ อิจฺฉติ – ‘อโห วตายํ น ปจุรตฺโถ อสฺสา’ติ! ตํ กิสฺส เหตุ? น, ภิกฺขเว, สปตฺโต สปตฺตสฺส ปจุรตฺถตาย นนฺทติ ฯ