คตาทีสุ คเตติ คมเนฯ ฐิเตติ ฐาเนฯ นิสินฺเนติ นิสชฺชายฯ สุตฺเตติ สยเนฯ ชาคริเต ติ ชาครเณฯ ภาสิเตติ กถเนฯ ตุณฺหีภาเวติ อกถเนฯ เอตฺถ จ โย จิรํ คนฺตฺวา วา จงฺกมิตฺวา วา อปรภาเค ฐิโต อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ ‘‘จงฺกมนกาเล ปวตฺตา รูปารูปธมฺมา เอตฺเถว นิรุทฺธา’’ติ, อยํ คเต สมฺปชานการี นามฯ

โย สชฺฌายํ วา กโรนฺโต ปญฺหํ วา วิสฺสชฺเชนฺโต กมฺมฏฺฐานํ วา มนสิกโรนฺโต จิรํ ฐตฺวา อปรภาเค นิสินฺโน อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ ‘‘ฐิตกาเล ปวตฺตา รูปารูปธมฺมา เอตฺเถว นิรุทฺธา’’ติ, อยํ ฐิเต สมฺปชานการี นามฯ

โย สชฺฌายาทิกรณวเสเนว จิรํ นิสีทิตฺวา อปรภาเค นิปนฺโน อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ – ‘‘นิสินฺนกาเล ปวตฺตา รูปารูปธมฺมา เอตฺเถว นิรุทฺธา’’ติ, อยํ นิสินฺเน สมฺปชานการี นามฯ

โย ปน นิปนฺนโกว สชฺฌายํ กโรนฺโต กมฺมฏฺฐานํ วา มนสิกโรนฺโต นิทฺทํ โอกฺกมิตฺวา อปรภาเค อุฏฺฐาย อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ – ‘‘สยนกาเล ปวตฺตา รูปารูปธมฺมา เอตฺเถว นิรุทฺธา’’ติ, อยํ สุตฺเต จ ชาคริเต จ สมฺปชานการี นามฯ กิริยมยจิตฺตานญฺหิ อปฺปวตฺตํ สุตฺตํ นาม, ปวตฺตํ ชาคริตํ นามาติฯ

โย ปน ภาสมาโน – ‘‘อยํ สทฺโท นาม โอฏฺเฐ จ ปฏิจฺจ ทนฺเต จ ชิวฺหญฺจ ตาลุญฺจ ปฏิจฺจ จิตฺตสฺส จ ตทนุรูปํ ปโยคํ ปฏิจฺจ ชายตี’’ติ สโต สมฺปชาโน ภาสติ, จิรํ วา ปน กาลํ สชฺฌายํ กตฺวา ธมฺมํ วา กเถตฺวา กมฺมฏฺฐานํ วา ปริวตฺเตตฺวา ปญฺหํ วา วิสฺสชฺเชตฺวา อปรภาเค ตุณฺหีภูโต อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ ‘‘ภาสิตกาเล อุปฺปนฺนา รูปารูปธมฺมา เอตฺเถว นิรุทฺธา’’ติ อยํ ภาสิเต สมฺปชานการี นามฯ

โย ตุณฺหีภูโต จิรํ ธมฺมํ วา กมฺมฏฺฐานํ วา มนสิกตฺวา อปรภาเค อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ – ‘‘ตุณฺหีภูตกาเล ปวตฺตา รูปารูปธมฺมา เอตฺเถว นิรุทฺธา’’ติฯ อุปาทารูปปวตฺติยา สติ ภาสติ นาม, อสติ ตุณฺหี ภวติ นามาติ, อยํ ตุณฺหีภาเว สมฺปชานการี นามาติฯ เอวเมตฺถ อสมฺโมหสมฺปชญฺญํ ตสฺส วเสน สมฺปชานการิตา เวทิตพฺพาฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต สติปฏฺฐานมิสฺสกสมฺปชญฺญํ ปุพฺพภาคํ กถิตํฯ

3. ภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา

[369] ตติเย เอวเมว ปนิเธกจฺเจติ โส กิร ภิกฺขุ กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา อิโต จิโต จ อาหิณฺฑติ, กายวิเวกํ นานุยุญฺชติฯ เตน นํ ภควา นิคฺคณฺหนฺโต เอวมาหฯ ตสฺมาติ ยสฺมา สํขิตฺเตน เทสนํ ยาจสิ, ตสฺมาฯ ทิฏฺฐีติ กมฺมสฺสกตาทิฏฺฐิฯ

4. สาลสุตฺตวณฺณนา

[370] จตุตฺเถ ธมฺมวินโยติ ธมฺโมติ วา วินโยติ วา อุภยเมตํ สตฺถุสาสนสฺเสว นามํฯ สมาทเปตพฺพาติ คณฺหาเปตพฺพาฯ เอโกทิภูตาติ ขณิกสมาธินา เอกคฺคภูตาฯ สมาหิตา เอกคฺคจิตฺตาติ อุปจารปฺปนาวเสน สมฺมา ฐปิตจิตฺตา จ เอกคฺคจิตฺตา จฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต นวกภิกฺขูหิ เจว ขีณาสเวหิ จ ภาวิตสติปฏฺฐานา ปุพฺพภาคา, สตฺตหิ เสเขหิ ภาวิตา มิสฺสกาฯ