คือ สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยจิต.
จิตและสัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย อาศัยหทยวัตถุ.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ พึงทำทั้ง 2 วาระ.
7. ธรรมที่เป็นเจตสิก อาศัยธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก และ
ธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ 2 อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นเจตสิก และจิต ฯลฯ อาศัยขันธ์ 2.
ขันธ์ 2 อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นเจตสิก, จิต และหทยวัตถุ ฯลฯ อาศัย
ขันธ์ 2.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ พึงทำทั้ง 2 วาระ.
8. ธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก อาศัยธรรมที่เป็นเจตสิก และ
ธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นเจตสิก และจิต.
จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นเจตสิก และมหาภูตรูป
ทั้งหลาย.
จิตอาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นเจตสิก และหทยวัตถุ.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ พึงทำทั้ง 3 วาระ.
9. ธรรมที่เป็นเจตสิก และธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก อาศัย
ธรรมที่เป็นเจตสิก และธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เกิดขึ้น เพราะเหตุ-
ปัจจัย

คือ ขันธ์ 2 และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นเจตสิก
และจิต ฯลฯ อาศัยขันธ์ 2.
ขันธ์ 2 และจิต อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นเจตสิก และหทยวัตถุ ฯลฯ
อาศัยขันธ์ 2.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ พึงทำทั้ง 2 วาระ.

2. อารัมมณปัจจัย
[89] 1. ธรรมที่เป็นเจตสิก อาศัยธรรมที่เป็นเจตสิก เกิด
ขึ้น เพราะอารัมมณปัจจัย มี 3 วาระ เหมือนปฏิจจวาระ (วาระที่
1-2-3)
4. ธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก อาศัยธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก
เกิดขึ้น เพราะอารัมมณปัจจัย
คือ จักขุวิญญาณ อาศัยจักขายตนะ ฯลฯ กายวิญญาณ อาศัย
กายายตนะ, จิต อาศัยหทยวัตถุ.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
5. ธรรมที่เป็นเจตสิก อาศัยธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก
เกิดขึ้น เพราะอารัมมณปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายทั้งสหรคตด้วยจักขุวิญญาณ อาศัยจักขายตนะ ฯลฯ
อาศัยกายายตนะ.
สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย อาศัยจิต.
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นเจตสิก อาศัยหทยวัตถุ.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ พึงทำทั้ง 2 วาระ.

6. ธรรมที่เป็นเจตสิก และธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก อาศัย
ธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เกิดขึ้น เพราะอารัมมณปัจจัย
คือ จักขุวิญญาณ และสัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย อาศัยจักขายตนะ ฯลฯ
อาศัยกายายตนะ ฯลฯ จิตและสัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย อาศัยหทยวัตถุ.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ มี 1 วาระ
7. ธรรมที่เป็นเจตสิก อาศัยธรรมที่เป็นเจตสิก และ
ธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เกิดขึ้น เพราะอารัมมณปัจจัย
คือ ขันธ์ 2 อาศัยขันธ์ ที่สหรคตด้วยจักขุวิญญาณ และจักขุ-
วิญญาณ ฯลฯ อาศัยขันธ์ 2.
ขันธ์ 2 อาศัยขันธ์ 1 ที่สหรคตด้วยจักขุวิญญาณ และจักขายตนะ
ฯลฯ อาศัยขันธ์ 2, ฯลฯ ที่สหรคตด้วยกายวิญญาณ ฯลฯ
ขันธ์ 2 ฯลฯ อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นเจตสิก และจิต ฯลฯ อาศัยขันธ์ 2.
ขันธ์ 2 อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นเจตสิก และหทยวัตถุ ฯลฯ อาศัยขันธ์ 2.
ในปฏิสนธิขณะ มี 2 วาระ.
8. ธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก อาศัยธรรมที่เป็นเจตสิก
และธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เกิดขึ้น เพราะอารัมมณปัจจัย
คือ จักขุวิญญาณ อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่สหรคตด้วยจักขุวิญญาณ และ
จักขายตนะ ฯลฯ ที่สหรคตด้วยกายวิญญาณ ฯลฯ
จิต อาศัยขันธ์ทั้งหลาย ที่เป็นเจตสิก และหทยวัตถุ.
ในปฏิสนธิขณะ มี 1 วาระ.

9. ธรรมที่เป็นเจตสิก และธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก อาศัย
ธรรมที่เป็นเจตสิก และธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เกิดขึ้น เพราะ
อารัมมณปัจจัย
คือ ขันธ์ 2 และจักขุวิญญาณ อาศัยขันธ์ 1 ที่สหรคตด้วยจักขุ-
วิญญาณ และจักขายตนะ ฯลฯ อาศัยขันธ์ 2.
ขันธ์ 2 และจิต อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นเจตสิก และหทยวัตถุ ฯลฯ
อาศัยขันธ์ 2.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ มี 1 วาระ.
ฯลฯ

การนับจำนวนวาระในอนุโลม

[90] ในเหตุปัจจัย มี 9 วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี 9 วาระ ใน
อธิปติปัจจัย มี 9 วาระ ในปัจจัยทั้งปวง มี 9 วาระ ฯลฯ ในปุเรชาตปัจจัย
มี 9 วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี 9 วาระ ฯลฯ ในอวิคตปัจจัย มี 9 วาระ.

ปัจจนียนัย

1. นเหตุปัจจัย

[91] 1. ธรรมที่เป็นเจตสิก อาศัยธรรมที่เป็นเจตสิก เกิด
ขึ้น เพราะนเหตุปัจจัย
คือ เจตสิกที่เป็นอเหตุกะ ฯลฯ มี 9 วาระ แม้ปัญจวิญญาณ พึง
กระทำเหมือนอารัมมณปัจจัย โมหะ มีใน 3 วาระเท่านั้น วาระทั้งปวง ผู้มี
ปัญญาพึงกระทำโดยปวัตติ และปฏิสนธิ.

การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ

[92] ในนเหตุปัจจัย มี 9 วาระ ในนอารัมมณปัจจัย มี 3 วาระ
ในนอธิปติปัจจัย มี 9 วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 3 วาระ ในนสมนันตร-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 3 วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี
3 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 9 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 9 วาระ
ในนอาเสวนปัจจัย มี 9 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 4 วาระ ในนวิปากปัจจัย
มี 9 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในนอินทริยปัจจัยมี 1 วาระ ใน
นฌานปัจจัย มี 9 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 9 วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี
3 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 6 วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี 3 วาระ ใน
โนวิคตปัจจัย มี 3 วาระ.

อนุโลมปัจจนียนัย

การนับจำนวนวาระในอนุโลมปัจจนียะ

[93] เพราะเหตุปัจจัย ในนอารัมมณปัจจัย มี 3 วาระ. . . ใน
นอธิปติปัจจัย มี 9 วาระ
ฯลฯ

ปัจจนียานุโลมนัย

การนับจำนวนวาระปัจจนียานุโลม

[94] เพราะนเหตุปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 9 วาระ. . . ใน
อนันตรปัจจัย มี 9 วาระ ในปัจจัยทั้งปวง มี 9 วาระ ในมัคคปัจจัย มี 3
วาระ ฯลฯ ในอวิคตปัจจัย มี 9 วาระ.

สังสัฏฐวาระ

อนุโลมนัย

1. เหตุปัจจัย

[95] 1. ธรรมที่เป็นเจตสิก เจือกับธรรมที่เป็นเจตสิก
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ 2 เจือกับขันธ์ 1 ที่เป็นเจตสิก ฯลฯ เจือกับขันธ์ 2.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
2. ธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เจือกับธรรมที่เป็นเจตสิก
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ จิต เจือกับขันธ์ทั้งหลายที่เป็นเจตสิก.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ.
3. ธรรมที่เป็นเจตสิก และธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เจือ
กับธรรมที่เป็นเจตสิก เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ 2 และกับขันธ์ 1 ที่เป็นเจตสิก ฯลฯ เจือกับ
ขันธ์ 2.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ.
4. ธรรมที่เป็นเจตสิก เจือกับธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย

คือ สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย เจือกับจิต.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ.
5. ธรรมที่เป็นเจตสิก เจือกับธรรมที่เป็นเจตสิก และ
ธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ 2 เจือกับขันธ์ 1 ที่เป็นเจตสิก และจิต ฯลฯ เจือกับ
ขันธ์ 2.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ.
ฯลฯ

การนับจำนวนวาระในอนุโลม

[96] ในเหตุปัจจัย มี 5 วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี 5 วาระ ใน
อธิปติปัจจัย มี 5 วาระ ในปัจจัยทั้งปวง มี 5 วาระ ในอวิคตปัจจัย มี 5 วาระ.

ปัจจนียนัย

การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ

[97] 1. ธรรมที่เป็นเจตสิก เจือกับธรรมที่เป็นเจตสิก
เกิดขึ้น เพราะนเหตุปัจจัย
พึงกระทำเป็น 5 วาระ อย่างนี้.
โมหะ มีใน 3 วาระ เท่านั้น ฯลฯ

การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ

[98] ในนเหตุปัจจัย มี 5 วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี 5 วาระ
ในนปุเรชาตปัจจัย มี 5 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 5 วาระ ในนอาเสวน-
ปัจจัย มี 5 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 3 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 5 วาระ
ในนฌานปัจจัย มี 5 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 5 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย
มี 5 วาระ.
การนับจำนวนวาระอีกสองนัยนอกนี้ก็ดี สัมปยุตตวาระก็ดี พึงกระทำ
อย่างนี้.

ปัญหาวาระ

อนุโลมนัย

1. เหตุปัจจัย

[99] 1. ธรรมที่เป็นเจตสิก เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เป็นเจตสิก
ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย
คือ เหตุทั้งหลายที่เป็นเจตสิก เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย
ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ.
2. ธรรมที่เป็นเจตสิก เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่เจต-
สิก ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย
คือ เหตุทั้งหลายที่เป็นเจตสิก เป็นปัจจัยแก่จิต และจิตตสมุฏฐานรูป
ทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ.
3. ธรรมที่เป็นเจตสิก เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เป็นเจตสิก
ธรรมที่เป็นเจตสิก ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย
คือ เหตุทั้งหลายที่เป็นเจตสิก เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย,
จิต และจิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ.

2. อารัมมณปัจจัย

[100] 1. ธรรมที่เป็นเจตสิก เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เป็นเจต-
สิก ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นเจตสิก ปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นเจตสิก
ย่อมเกิดขึ้น.
พึงถามถึงมูล. (วาระที่ 2)
จิต ปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นเจตสิก ย่อมเกิดขึ้น.
พึงถามถึงมูล. (วาระที่ 3)
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นเจตสิก และจิต ปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นเจตสิก
ย่อมเกิดขึ้น.
4. ธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่
เจตสิก ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
คือ พระอริยะทั้งหลาย ออกจากมรรค ฯลฯ พิจารณาผล พิจารณา
นิพพาน.
นิพพาน เป็นปัจจัยแก่โคตรภู, แก่โวทาน, แก่มรรค, แก่ผล, แก่
อาวัชชนะ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.
บุคคลพิจารณาเห็นจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่เจตสิก
โดยความเป็นของไม่เที่ยง ฯลฯ ย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่ง เพราะปรารภ
จักษุเป็นต้นนั้น จิต ย่อมเกิดขึ้น.
บุคคลเห็นรูปด้วยทิพยจักษุ, ฟังเสียงด้วยทิพโสตธาตุ.

บุคคลรู้ซึ่งจิตของบุคคลผู้พร้อมเพรียงด้วยจิต ซึ่งเป็นธรรมที่ไม่ใช่
เจตสิก ด้วยเจโตปริยญาณ.
อากาสานัญจายตนะ ฯลฯ อาภิญจัญญายตนะ ฯลฯ.
ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่เจตสิก เป็นปัจจัยแก่อิทธิวิธญาณ, แก่เจโต-
ปริยญาณ, แก่ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ, แก่ยถากัมมูปคญาณ, แก่อนาคตังสญาณ,
แก่อาวัชชนะ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.
5. ธรรมที่ไม่ใช่เจตสิก เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เป็น
เจตสิก ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
คือ พระอริยะทั้งหลาย ออกจากมรรค ฯลฯ พิจารณานิพพาน มี
คำอธิบายเหมือนกับข้อความตามบาลีข้างต้น.
บุคคลพิจารณาเห็นจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุขันธ์ที่ไม่ใช่เจตสิก โดย
ความเป็นของไม่เที่ยง ฯลฯ โทมนัส ย่อมเกิดขึ้น.
บุคคลเห็นรูปด้วยทิพยจักษุ, ฟังเสียงด้วยทิพโสตธาตุ.
บุคคลรู้ซึ่งขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่เจตสิก ด้วยเจโตปริยญาณ.
อากาสานัญจายตนะ ฯลฯ อากิญจัญญายตนะ เป็นปัจจัยแก่เนวสัญญา-
นาสัญญายตนะ.
รูปายตนะ เป็นปัจจัยแก่ขันธ์ทั้งหลาย ที่สหรคตด้วยจักขุวิญญาณ ฯลฯ
โผฏฐัพพายตนะ ฯลฯ
ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่เจตสิก เป็นปัจจัยแก่อิทธิวิธญาณ, แก่เจโต-
ปริยญาณ, แก่ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ, แก่ยถากัมมูปคญาณ, แก่อนาคตังสญาณ,
แก่อาวัชชนะ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.