ตตฺถ ปญฺจกุลิกคามา วิย ปญฺจปสาทา ทฏฺฐพฺพา, ปญฺจ ทุพฺพลโภชกา วิย ปญฺจวิญฺญาณานิ; ราชา วิย ชวนํ, ทุพฺพลโภชกานํ ปริตฺตกอายปาปุณนํ วิย จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ รูปทสฺสนาทิมตฺตํ, รชฺชนาทิ ปน เอเตสุ นตฺถิ ฯ รญฺโญ มหาพลิคฺคหณํ วิย เตสุ ทฺวาเรสุ ชวนสฺส รชฺชนาทีนิ เวทิตพฺพานิฯ เอวเมตฺถ มโนติ กุสลากุสลชวนํ วุตฺตํฯ

สติ ปฏิสรณนฺติ มคฺคสติ ปฏิสรณํฯ ชวนมโน หิ มคฺคสติํ ปฏิสรติฯ วิมุตฺตีติ ผลวิมุตฺติฯ ปฏิสรณนฺติ ผลวิมุตฺติยา นิพฺพานํ ปฏิสรณํฯ ตญฺหิ สา ปฏิสรติฯ นาสกฺขิ ปญฺหสฺส ปริยนฺตํ คเหตุนฺติ ปญฺหสฺส ปริจฺเฉทํ ปมาณํ คเหตุํ นาสกฺขิ, อปฺปฏิสรณํ ธมฺมํ ‘‘สปฺปฏิสรณ’’นฺติ ปุจฺฉิฯ นิพฺพานํ นาเมตํ อปฺปฏิสรณํ, น กิญฺจิ ปฏิสรติฯ นิพฺพาโนคธนฺติ นิพฺพานพฺภนฺตรํ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐํฯ พฺรหฺมจริยนฺติ มคฺคพฺรหฺมจริยํฯ นิพฺพานปรายณนฺติ นิพฺพานํ ปรํ อยนมสฺส ปรา คติ, น ตโต ปรํ คจฺฉตีติ อตฺโถฯ นิพฺพานํ ปริโยสานํ อวสานํ อสฺสาติ นิพฺพานปริโยสานํฯ

มูลชาตา ปติฏฺฐิตาติ มคฺเคน อาคตสทฺธา วุจฺจติฯ อิมมฺหิ เจ, ภิกฺขเว, สมเยติ กิํ สนฺธายาห? ฌานอนาคามิตํฯ ตสฺมิญฺหิ สมเย พฺราหฺมณสฺส ปฐมมคฺเคน ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ ปหีนานิ, ปฐมชฺฌาเนน ปญฺจ นีวรณานีติ ฌานอนาคามิฏฺฐาเน ฐิโตฯ โส อปริหีนชฺฌาโน กาลํ กตฺวา ตตฺเถว ปรินิพฺพาเยยฺยฯ สเจ ปนสฺส ปุตฺตทารํ อนุสาสนฺตสฺส กมฺมนฺเต วิจาเรนฺตสฺส ฌานํ นสฺสติ, นฏฺเฐ ฌาเน คติ อนิพทฺธา โหติ, อนฏฺเฐ ปน นิพทฺธาติ อิมํ ฌานอนาคามิตํ สนฺธาย เอวมาหฯ

3. สาเกตสุตฺตวณฺณนา

[513] ตติเย อญฺชนวเนติ อญฺชนวณฺณปุปฺผานํ รุกฺขานํ โรปิตวเนฯ ยํ, ภิกฺขเว, สทฺธินฺทฺริยํ, ตํ สทฺธาพลนฺติ ตญฺหิ อธิโมกฺขลกฺขเณ อินฺทฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ, อสฺสทฺธิเย อกมฺปเนน สทฺธาพลํฯ อิตเรสํ ปคฺคหอุปฏฺฐานอวิกฺเขปปชานนลกฺขเณสุ อินฺทฏฺเฐน อินฺทฺริยภาโว, โกสชฺชมุฏฺฐสจฺจวิกฺเขปาวิชฺชาสุ อกมฺปเนน พลภาโว เวทิตพฺโพฯ เอวเมว โขติ ตสฺสา นทิยา เอกโสตํ วิย สทฺธาวีริยสติสมาธิปญฺญาวเสน เอเตสํ นินฺนานากรณํ เวทิตพฺพํ, ทฺเว โสตานิ วิย อินฺทฏฺฐอกมฺปนฏฺเฐหิ อินฺทฺริยพลวเสน นานากรณํ เวทิตพฺพํฯ

4. ปุพฺพโกฏฺฐกสุตฺตวณฺณนา

[514] จตุตฺเถ อมโตคธนฺติ อมตพฺภนฺตรํฯ อมตปรายณนฺติ อมตนิพฺพตฺติกํฯ อมตปริโยสานนฺติ อมตนิฏฺฐํฯ สาธุ สาธูติ เถรสฺส พฺยากรณํ ปสํสนฺโต สาธุการํ เทติฯ

5. ปฐมปุพฺพารามสุตฺตวณฺณนา

[515] ปญฺจเม ตทนฺวยาติ ตํ อนุคจฺฉมานา, อนุวตฺตมานาติ อตฺโถฯ ปุพฺพโกฏฺฐกํ อาทิํ กตฺวา ปฏิปาฏิยา ฉสุ สุตฺเตสุ ผลินฺทฺริยาเนว กถิตานิฯ

10. อาปณสุตฺตวณฺณนา

[520] ทสเม อิเม โข เต ธมฺมาติ อุปริ สห วิปสฺสนาย ตโย มคฺคาฯ เย เม ปุพฺเพ สุตาว อเหสุนฺติ เย ธมฺมา มยา ปุพฺเพ ‘‘อรหตฺตผลินฺทฺริยํ นาม อตฺถี’’ติ กเถนฺตานํเยว สุตา อเหสุํฯ กาเยน จ ผุสิตฺวาติ นามกาเยน จ ผุสิตฺวา ปฏิลภิตฺวาฯ ปญฺญาย จ อติวิชฺฌ ปสฺสามีติ ปจฺจเวกฺขณปญฺญาย จ อติวิชฺฌิตฺวา ปสฺสามิฯ ยา หิสฺส, ภนฺเต, สทฺธาติ อยํ กตรสทฺธา? จตูหิ อินฺทฺริเยหิ สมฺปยุตฺตา สทฺธา เหฏฺฐา กถิตาว, อยํ ปน ปจฺจเวกฺขณสทฺธาฯ สมฺปยุตฺตสทฺธา หิ มิสฺสกา, ปจฺจเวกฺขณสทฺธา โลกิยาวฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ชราวคฺโค ปญฺจโมฯ

6. สูกรขตวคฺโค

1. สาลสุตฺตวณฺณนา

[521] ฉฏฺฐวคฺคสฺส ปฐเม สูเรนาติ สูรภาเวนฯ โพธายาติ พุชฺฌนตฺถายฯ

2. มลฺลิกสุตฺตวณฺณนา

[522] ทุติเย มลฺเลสูติ เอวํนามเก ชนปเทฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ มิสฺสกานิ, อริยญาณํ โลกุตฺตรํฯ ตมฺปิ ปน จตุกฺกินฺทฺริยนิสฺสิตํ กตฺวา มิสฺสกนฺติ ภาเชตุํ วฏฺฏติฯ

3. เสขสุตฺตวณฺณนา

[523] ตติเย น เหว โข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรตีติ น นามกาเยน ผุสิตฺวา ปฏิลภิตฺวา วิหรติ, ผุสิตุํ ปฏิลภิตุํ น สกฺโกติฯ ปญฺญาย จ อติวิชฺฌ ปสฺสตีติ ปจฺจเวกฺขณปญฺญาย ปน ‘‘อุปริ อรหตฺตผลินฺทฺริยํ นาม อตฺถี’’ติ ปชานาติฯ อเสขภูมิยํ ผุสิตฺวา วิหรตีติ ปฏิลภิตฺวา วิหรติฯ ปญฺญายาติ ปจฺจเวกฺขณปญฺญาย ‘‘อรหตฺตผลินฺทฺริยํ นาม อตฺถี’’ติ ปชานาติฯ น กุหิญฺจิ กิสฺมิญฺจีติ ทฺเวปิ อญฺญมญฺญเววจนาเนว, กิสฺมิญฺจิ ภเว น อุปฺปชฺชิสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต ปญฺจินฺทฺริยานิ โลกุตฺตรานิ, ฉ โลกิกานิ วฏฺฏนิสฺสิตาเนว กถิตานิฯ

4-5. ปทสุตฺตาทิวณฺณนา

[524-525] จตุตฺเถ ยานิ กานิจิ ปทานิ โพธาย สํวตฺตนฺตีติ ยานิ กานิจิ ธมฺมปทานิ, เย เกจิ ธมฺมโกฏฺฐาสา, พุชฺฌนตฺถาย สํวตฺตนฺติฯ ปญฺจมํ อุตฺตานเมวฯ

6-7. ปติฏฺฐิตสุตฺตาทิวณฺณนา

[526-527] ฉฏฺเฐ จิตฺตํ รกฺขติ อาสเวสุ จ สาสเวสุ จ ธมฺเมสูติ เตภูมกธมฺเม อารพฺภ อาสวุปฺปตฺติํ วาเรนฺโต อาสเวสุ จ สาสเวสุ จ ธมฺเมสุ จิตฺตํ รกฺขติ นามฯ สตฺตมํ อุตฺตานเมวฯ

8. สูกรขตสุตฺตวณฺณนา

[528] อฏฺฐเม สูกรขตายนฺติ สูกรขตเลเณฯ กสฺสปพุทฺธกาเล กิร ตํ เลณํ เอกสฺมิํ พุทฺธนฺตเร ปถวิยา วฑฺฒมานาย อนฺโตภูมิคตํ ชาตํฯ อเถกทิวสํ เอโก สูกโร ตสฺส ฉทนปริยนฺตสมีเป ปํสุํ ขณิฯ เทเว วุฏฺเฐ ปํสุ โธตา, ฉทนปริยนฺโต ปากโฏ อโหสิฯ เอโก วนจรโก ทิสฺวา ‘‘ปุพฺเพ สีลวนฺเตหิ ปริภุตฺตฏฺฐาเนน ภวิตพฺพํ, ปฏิชคฺคิสฺสามิ น’’นฺติ สมนฺตโต ปํสุํ อปเนตฺวา เลณํ โสเธตฺวา กุฏิปริกฺเขปํ กตฺวา ทฺวารวาตปานํ โยเชตฺวา สุปรินิฏฺฐิตสุธากมฺมจิตฺตกมฺมํ รชตปฏฺฏสทิสาย วาลิกาย สนฺถริตํ ปริเวณํ กตฺวา มญฺจปีฐํ ปญฺญาเปตฺวา ภควโต วสนตฺถาย อทาสิ, เลณํ คมฺภีรํ อโหสิ โอตริตฺวา อารุหิตพฺพํฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ปรมนิปจฺจการนฺติ ภาวนปุํสกํ, ปรมนิปจฺจการี หุตฺวา ปวตฺตมาโน ปวตฺตตีติ วุตฺตํ โหติฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมนฺติ อรหตฺตํฯ สปฺปติสฺโสติ สเชฏฺฐโกฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สูกรขตวคฺโค ฉฏฺโฐฯ

7. โพธิปกฺขิยวคฺโค

[531-650] สตฺตมวคฺเค สตฺต ผลานิ ปุพฺพภาคานิ, เตสํ เหฏฺฐา ทฺเว ผลานิ อาทิํ กตฺวา มิสฺสกานิฯ เสสเมตฺถ อิโต ปรญฺจ สพฺพํ อุตฺตานเมวาติฯ

อินฺทฺริยสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สมฺมปฺปธานสํยุตฺตวณฺณนา

[651-704] สมฺมปฺปธานสํยุตฺเต สกเลปิ ปุพฺพภาควิปสฺสนาว กถิตาติฯ

สมฺมปฺปธานสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. พลสํยุตฺตวณฺณนา

[705-812] พลสํยุตฺเต พลานิ มิสฺสกาเนว กถิตานิฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

พลสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อิทฺธิปาทสํยุตฺตํ

1. จาปาลวคฺโค

1. อปารสุตฺตวณฺณนา

[813] อิทฺธิปาทสํยุตฺตสฺส ปฐเม ฉนฺทํ นิสฺสาย ปวตฺโต สมาธิ ฉนฺทสมาธิฯ ปธานภูตา สงฺขารา ปธานสงฺขาราฯ สมนฺนาคตนฺติ เตหิ ธมฺเมหิ อุเปตํฯ อิทฺธิยา ปาทํ, อิทฺธิภูตํ วา ปาทนฺติ อิทฺธิปาทํฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน อิทฺธิปาทวิภงฺเค (วิภ. 431 อาทโย) อาคโตวฯ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 2.3.69 อาทโย) ปนสฺส อตฺโถ ทีปิโตฯ ตถา มคฺคโพชฺฌงฺคสติปฏฺฐานสํยุตฺเตสุ เจว อิธ จ เอกปริจฺเฉโทวฯ

5. อิทฺธิปเทสสุตฺตวณฺณนา

[817] ปญฺจเม อิทฺธิปเทสนฺติ ตโย จ มคฺเค ตีณิ จ ผลานิฯ

6. สมตฺตสุตฺตวณฺณนา

[818] ฉฏฺเฐ สมตฺตํ อิทฺธินฺติ อรหตฺตผลเมวฯ อาทิโต ปฏฺฐาย ปน นวสุปิ สุตฺเตสุ วิวฏฺฏปาทกา เอว อิทฺธิปาทา กถิตาฯ

10. เจติยสุตฺตวณฺณนา

[822] ทสเม นิสีทนนฺติ จมฺมขณฺฑํ อธิปฺเปตํฯ อุเทนํ เจติยนฺติ อุเทนยกฺขสฺส เจติยฏฺฐาเน กตวิหาโร วุจฺจติฯ โคตมกาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ภาวิตาติ วฑฺฒิตาฯ พหุลีกตาติ ปุนปฺปุนํ กตาฯ ยานีกตาติ ยุตฺตยานํ วิย กตาฯ วตฺถุกตาติ ปติฏฺฐานฏฺเฐน วตฺถุ วิย กตาฯ อนุฏฺฐิตาติ อธิฏฺฐิตาฯ ปริจิตาติ สมนฺตโต จิตา สุวฑฺฒิตาฯ สุสมารทฺธาติ สุฏฺฐุ สมารทฺธาฯ

อิติ อนิยเมน กเถตฺวา ปุน นิยเมตฺวา ทสฺเสนฺโต ตถาคตสฺส โขติอาทิมาหฯ