อิติ ภควา ปญฺจหิ คาถาสเตหิ เถรสฺส วณฺณํ กเถสิฯ ยถา ยถา ภควา เถรสฺส วณฺณํ กเถสิ, ตถา ตถา อานนฺทตฺเถโร สนฺธาเรตุํ น สกฺโกติ, พิฬารมุเข ปกฺขนฺตกุกฺกุโฏ วิย ปเวธติฯ เตนาห อปิจ เม, ภนฺเต, มธุรกชาโต วิย กาโยติ สพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพํฯ ตตฺถ มธุรกชาโตติอาทีนํ อตฺโถ วุตฺโตเยวฯ อิธ ปน ธมฺมาติ อุทฺเทสปริปุจฺฉาธมฺมา อธิปฺเปตาฯ ตสฺส หิ อุทฺเทสปริปุจฺฉาธมฺเม อคหิเต วา คเหตุํ, คหิเต วา สชฺฌายํ กาตุํ จิตฺตํ น ปวตฺตติฯ อถ สตฺถา ปญฺจปสาทวิจิตฺรานิ อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา เถรํ โอโลเกนฺโต ‘‘อสฺสาเสสฺสามิ น’’นฺติ อสฺสาเสนฺโต กิํ นุ โข เต, อานนฺท, สาริปุตฺโตติอาทิมาหฯ

ตตฺถ สีลกฺขนฺธนฺติ โลกิยโลกุตฺตรสีลํฯ สมาธิปญฺญาสุปิ เอเสว นโยฯ วิมุตฺติ ปน โลกุตฺตราวฯ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ ปจฺจเวกฺขณญาณํ, ตํ โลกิยเมวฯ โอวาทโกติ โอวาททายโกฯ โอติณฺโณติ โอติณฺเณสุ วตฺถูสุ นานปฺปกาเรน โอตรณสีโลฯ วิญฺญาปโกติ ธมฺมกถากาเล อตฺถญฺจ การณญฺจ วิญฺญาเปตาฯ สนฺทสฺสโกติ ขนฺธธาตุอายตนวเสน เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ทสฺเสตาฯ สมาทปโกติ ‘‘อิทญฺจิทญฺจ คณฺหถา’’ติ เอวํ คณฺหาปโกฯ สมุตฺเตชโกติ อพฺภุสฺสาหโกฯ สมฺปหํสโกติ ปฏิลทฺธคุเณหิ โมทาปโก โชตาปโกฯ

อกิลาสุ ธมฺมเทสนายาติ ธมฺมเทสนํ อารภิตฺวา ‘‘สีสํ วา เม รุชฺชติ, หทยํ วา กุจฺฉิ วา ปิฏฺฐิ วา’’ติ เอวํ โอสกฺกนาการวิรหิโต นิกฺกิลาสุ วิสารโท เอกสฺสาปิ ทฺวินฺนมฺปิ สีหเวเคเนว ปกฺขนฺทติฯ อนุคฺคาหโก สพฺรหฺมจารีนนฺติ ปทสฺส อตฺโถ ขนฺธกวคฺเค วิตฺถาริโตวฯ ธมฺโมชํ ธมฺมโภคนฺติ อุภเยนปิ ธมฺมปริโภโคว กถิโตฯ ธมฺมานุคฺคหนฺติ ธมฺเมน อนุคฺคหณํฯ

สตฺถา ‘‘อติวิย อยํ ภิกฺขุ กิลมตี’’ติ ปุน ตํ อสฺสาเสนฺโต นนุ ตํ, อานนฺท, มยาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปิเยหิ มนาเปหีติ มาตาปิตาภาตาภคินีอาทิเกหิ ชาติยา นานาภาโว, มรเณน วินาภาโว, ภเวน อญฺญถาภาโวฯ

ตํ กุเตตฺถ, อานนฺท, ลพฺภาติ ตนฺติ ตสฺมาฯ ยสฺมา สพฺเพหิ ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว, ตสฺมา ทส ปารมิโย ปูเรตฺวาปิ สมฺโพธิํ ปตฺวาปิ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวาปิ ยมกปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวาปิ เทโวโรหนํ กตฺวาปิ ยํ ตํ ชาตํ ภูตํ สงฺขตํ ปโลกธมฺมํ, ตํ ตถาคตสฺสาปิ สรีรํ มา ปลุชฺชีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ, โรทนฺเตนปิ กนฺทนฺเตนปิ น สกฺกา ตํ การณํ ลทฺธุนฺติฯ โส ปลุชฺเชยฺยาติ โส ภิชฺเชยฺยฯ

เอวเมว โขติ เอตฺถ โยชนสตุพฺเพโธ มหาชมฺพุรุกฺโข วิย ภิกฺขุสงฺโฆ ตสฺส ทกฺขิณทิสํ คโต ปญฺญาสโยชนิโก มหาขนฺโธ วิย ธมฺมเสนาปติฯ ตสฺมิํ มหาขนฺเธ ภินฺเน ตโต ปฏฺฐาย อนุปุพฺเพน วฑฺฒิตฺวา ปุปฺผผลาทีหิ ตํ ฐานํ ปูเรตุํ สมตฺถสฺส อญฺญสฺส ขนฺธสฺส อภาโว วิย เถเร ปรินิพฺพุเต โสฬสนฺนํ ปญฺญานํ มตฺถกํ ปตฺตสฺส อญฺญสฺส ทกฺขิณาสเน นิสีทนสมตฺถสฺส สาริปุตฺตสทิสสฺส ภิกฺขุโน อภาโวฯ ตาย ปริภินฺนาย โส รุกฺโข วิย ภิกฺขุสงฺโฆ ขนฺโธตฺเวว ชาโตติ เวทิตพฺโพฯ ตสฺมาติ ยสฺมา สพฺพํ สงฺขตํ ปโลกธมฺมํ, ตํ มา ปลุชฺชีติ น สกฺกา ลทฺธุํ, ตสฺมาฯ

4-5. อุกฺกเจลสุตฺตาทิวณฺณนา

[380-381] จตุตฺเถ อจิรปรินิพฺพุเตสุ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสูติ นจิรปรินิพฺพุเตสุ ทฺวีสุ อคฺคสาวเกสุฯ เตสญฺหิ ธมฺมเสนาปติ กตฺติกมาสปุณฺณมาย ปรินิพฺพุโต, มหาโมคฺคลฺลาโน ตโต อฑฺฒมาสํ อติกฺกมฺม อมาวสุโปสเถฯ สตฺถา ทฺวีสุ อคฺคสาวเกสุ ปรินิพฺพุเตสุ มหาภิกฺขุสงฺฆปริวาโร มหามณฺฑเล จาริกํ จรมาโน อนุปุพฺเพน อุกฺกเจลนครํ ปตฺวา ตตฺถ ปิณฺฑาย จริตฺวา คงฺคาปิฏฺเฐ รชตปฏฺฏวณฺณวาลิกาปุลิเน วิหาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อจิรปรินิพฺพุเตสุ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสู’’ติฯ เย มหนฺตตรา ขนฺธา เต ปลุชฺเชยฺยุนฺติ อิธาปิ โยชนสตุพฺเพโธ มหาชมฺพุรุกฺโข วิย ภิกฺขุสงฺโฆ, ตสฺส ทกฺขิณโต จ อุตฺตรโต จ คตา ปณฺณาสโยชนิกา ทฺเว มหาขนฺธา วิย ทฺเว อคฺคสาวกาติฯ เสสํ ปุริมนเยเนว โยเชตพฺพํฯ ปญฺจเม ทิฏฺฐีติ กมฺมสฺสกทิฏฺฐิฯ

6. อุตฺติยสุตฺตวณฺณนา

[382] ฉฏฺเฐ มจฺจุเธยฺยสฺส ปารนฺติ เตภูมกวฏฺฏสฺส ปารภูตํ, นิพฺพานํฯ

8. พฺรหฺมสุตฺตวณฺณนา

[384] อฏฺฐเม กาเย วา ภิกฺขูติ ตสฺมิํ กาเล ภิกฺขุเยว นตฺถิ, เอวํ สนฺเตปิ โย สติปฏฺฐาเน ภาเวติ, โส กิเลสภินฺทเนน ภิกฺขุเยวาติ ทสฺเสนฺโต เอวมาหฯ เอกายนนฺติ เอกมคฺคํฯ ชาติกฺขยนฺตทสฺสีติ ชาติยา ขโยติ จ อนฺโตติ จ นิพฺพานํ, ตํ ปสฺสตีติ อตฺโถฯ มคฺคํ ปชานาตีติ เอกายนสงฺขาตํ เอกมคฺคภูตํ มคฺคํ ปชานาติฯ เอกายนมคฺโค วุจฺจติ ปุพฺพภาคสติปฏฺฐานมคฺโค, ตํ ปชานาตีติ อตฺโถฯ

9. เสทกสุตฺตวณฺณนา

[385] นวเม สุมฺเภสูติ เอวํนามเก ชนปเทฯ เมทกถาลิกาติ เอวํ อิตฺถิลิงฺควเสน ลทฺธนามํฯ มมํ รกฺข, อหํ ตํ รกฺขิสฺสามีติ เอตฺถ อยํ ตสฺส ลทฺธิ – อาจริโย อุกฺขิตฺตวํสํ สุคฺคหิตํ อคณฺหนฺโต, อนฺเตวาสิเกน ปกฺขนฺตปกฺขนฺตทิสํ อคจฺฉนฺโต, สพฺพกาลญฺจ วํสคฺคํ อนุลฺโลเกนฺโต อนฺเตวาสิกํ น รกฺขติ นาม, เอวํ อรกฺขิโต อนฺเตวาสิโก ปติตฺวา จุณฺณวิจุณฺณํ โหติฯ วํสํ ปน สุคฺคหิตํ คณฺหนฺโต, เตน ปกฺขนฺตปกฺขนฺตทิสํ คจฺฉนฺโต, สพฺพกาลญฺจ วํสคฺคํ อุลฺโลเกนฺโต ตํ รกฺขติ นามฯ อนฺเตวาสิโกปิ อิโต จิโต จ ปกฺขนฺทิตฺวา มิโค วิย กีฬนฺโต อาจริยํ น รกฺขติ นามฯ เอวญฺหิ สติ ติขิณวํสโกฏิ อาจริยสฺส คลวาฏเก วา นลาเฏ วา ฐปิตา ฐิตฏฺฐานํ ภินฺทิตฺวา คจฺเฉยฺยฯ อาจารสมฺปนฺนตาย ปน ยโต วํโส นมติ, ตโต อนาเมนฺโต ตํ อากฑฺเฒนฺโต วิย เอกโตภาคิยํ กตฺวา วาตูปถมฺภํ คาหาเปตฺวา สติํ สูปฏฺฐิตํ กตฺวา นิจฺจโลว นิสีทนฺโต อาจริยํ รกฺขติ นามาติฯ