4. กาณมาตุสิกฺขาปทํ

[230] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน กาณมาตา อุปาสิกา สทฺธา โหติ ปสนฺนาฯ กาณา คามเก อญฺญตรสฺส ปุริสสฺส ทินฺนา โหติฯ อถ โข กาณา มาตุฆรํ อคมาสิ เกนจิเทว กรณีเยนฯ อถ โข กาณาย สามิโก กาณาย สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อาคจฺฉตุ กาณา, อิจฺฉามิ กาณาย อาคต’’นฺติฯ อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ‘‘กิสฺมิํ วิย ริตฺตหตฺถํ คนฺตุ’’นฺติ ปูวํ [ปูปํ (ณฺวาทิโมคฺคลฺลาเน)] ปจิฯ ปกฺเก ปูเว อญฺญตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ ปาวิสิฯ อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ตสฺส ภิกฺขุโน ปูวํ ทาเปสิฯ โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิฯ ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิฯ โสปิ นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิฯ ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิฯ ยถาปฏิยตฺตํ ปูวํ ปริกฺขยํ อคมาสิฯ ทุติยมฺปิ โข กาณาย สามิโก กาณาย สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อาคจฺฉตุ กาณา, อิจฺฉามิ กาณาย อาคต’’นฺติฯ ทุติยมฺปิ โข กาณมาตา อุปาสิกา ‘‘กิสฺมิํ วิย ริตฺตหตฺตํ คนฺตุ’’นฺติ ปูวํ ปจิฯ ปกฺเก ปูเว อญฺญตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ ปาวิสิฯ อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ตสฺส ภิกฺขุโน ปูวํ ทาเปสิฯ โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิฯ ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิฯ โสปิ นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิฯ ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิฯ ยถาปฏิยตฺตํ ปูวํ ปริกฺขยํ อคมาสิฯ ตติยมฺปิ โข กาณาย สามิโก กาณาย สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อาคจฺฉตุ กาณา, อิจฺฉามิ กาณาย อาคตํฯ สเจ กาณา นาคจฺฉิสฺสติ, อหํ อญฺญํ ปชาปติํ อาเนสฺสามี’’ติฯ ตติยมฺปิ โข กาณมาตา อุปาสิกา กิสฺมิํ วิย ริตฺตหตฺถํ คนฺตุนฺติ ปูวํ ปจิฯ ปกฺเก ปูเว อญฺญตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ ปาวิสิฯ อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ตสฺส ภิกฺขุโน ปูวํ ทาเปสิฯ โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิฯ ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิฯ โสปิ นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิฯ ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิฯ ยถาปฏิยตฺตํ ปูวํ ปริกฺขยํ อคมาสิฯ อถ โข กาณาย สามิโก อญฺญํ ปชาปติํ อาเนสิฯ

อสฺโสสิ โข กาณา – ‘‘เตน กิร ปุริเสน อญฺญา ปชาปติ อานีตา’’ติฯ สา โรทนฺตี อฏฺฐาสิฯ อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข กาณมาตรํ อุปาสิกํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘กิสฺสายํ กาณา โรทตี’’ติ? อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิฯ อถ โข ภควา กาณมาตรํ อุปาสิกํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิฯ

[231] เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร สตฺโถ ราชคหา ปฏิยาโลกํ คนฺตุกาโม โหติฯ อญฺญตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ ตํ สตฺถํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ

อญฺญตโร อุปาสโก ตสฺส ภิกฺขุโน สตฺตุํ ทาเปสิฯ โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิฯ ตสฺสปิ สตฺตุํ ทาเปสิฯ โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิฯ ตสฺสปิ สตฺตุํ ทาเปสิฯ ยถาปฏิยตฺตํ ปาเถยฺยํ ปริกฺขยํ อคมาสิ ฯ อถ โข โส อุปาสโก เต มนุสฺเส เอตทโวจ – ‘‘อชฺชณฺโห, อยฺยา, อาคเมถ, ยถาปฏิยตฺตํ ปาเถยฺยํ อยฺยานํ ทินฺนํฯ ปาเถยฺยํ ปฏิยาเทสฺสามี’’ติฯ ‘‘นายฺโย [นายฺย (สฺยา.)] สกฺกา อาคเมตุํ, ปยาโต สตฺโถ’’ติ อคมํสุฯ อถ โข ตสฺส อุปาสกสฺส ปาเถยฺยํ ปฏิยาเทตฺวา ปจฺฉา คจฺฉนฺตสฺส โจรา อจฺฉินฺทิํสุฯ มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา ปฏิคฺคเหสฺสนฺติ! อยํ อิเมสํ ทตฺวา ปจฺฉา คจฺฉนฺโต โจเรหิ อจฺฉินฺโน’’ติฯ อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํฯ อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญเปสฺสามิ ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ – สงฺฆสุฏฺฐุตาย, สงฺฆผาสุตาย…เป.… วินยานุคฺคหายฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

[232] ‘‘ภิกฺขุํ ปเนว กุลํ อุปคตํ ปูเวหิ วา มนฺเถหิ วา อภิหฏฺฐุํ ปวาเรยฺย, อากงฺขมาเนน ภิกฺขุนา ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพา ตโต เจ อุตฺตริ ปฏิคฺคณฺเหยฺย ปาจิตฺติยํฯ ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคเหตฺวา ตโต นีหริตฺวา ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สํวิภชิตพฺพํฯ อยํ ตตฺถ สามีจี’’ติฯ

[233] ภิกฺขุํ ปเนว กุลํ อุปคตนฺติ กุลํ นาม จตฺตาริ กุลานิ – ขตฺติยกุลํ, พฺราหฺมณกุลํ, เวสฺสกุลํ, สุทฺทกุลํฯ

อุปคตนฺติ ตตฺถ คตํฯ

ปูวํ นาม ยํกิญฺจิ ปเหณกตฺถาย ปฏิยตฺตํฯ

มนฺถํ นาม ยํกิญฺจิ ปาเถยฺยตฺถาย ปฏิยตฺตํฯ

อภิหฏฺฐุํ ปวาเรยฺยาติ ยาวตกํ อิจฺฉสิ ตาวตกํ คณฺหาหีติฯ

อากงฺขมาเนนาติ อิจฺฉมาเนนฯ

ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพาติ ทฺเวตโย ปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพาฯ

ตโต เจ อุตฺตริ ปฏิคณฺเหยฺยาติ ตตุตฺตริ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ

ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคเหตฺวา ตโต นิกฺขมนฺเตน ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา อาจิกฺขิตพฺพํ – ‘‘อมุตฺร มยา ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคหิตา, มา โข ตตฺถ ปฏิคฺคณฺหี’’ติฯ สเจ ปสฺสิตฺวา น อาจิกฺขติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ สเจ อาจิกฺขิเต ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ

ตโต นีหริตฺวา ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สํวิภชิตพฺพนฺติ ปฏิกฺกมนํ นีหริตฺวา สํวิภชิตพฺพํฯ

อยํ ตตฺถ สามีจีติ อยํ ตตฺถ อนุธมฺมตาฯ

[234] อติเรกทฺวตฺติปตฺตปูเร อติเรกสญฺญี ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ อติเรกทฺวตฺติปตฺตปูเร เวมติโก ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ อติเรกทฺวตฺติปตฺตปูเร อูนกสญฺญี ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ

อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร อติเรกสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร อูนกสญฺญี, อนาปตฺติฯ

[235] อนาปตฺติ ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคณฺหาติ, อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคณฺหาติ, น ปเหณกตฺถาย น ปาเถยฺยตฺถาย ปฏิยตฺตํ เทนฺติ, ปเหณกตฺถาย วา ปาเถยฺยตฺถาย วา ปฏิยตฺตเสสกํ เทนฺติ, คมเน ปฏิปฺปสฺสทฺเธ เทนฺติ, ญาตกานํ ปวาริตานํ, อญฺญสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติฯ

กาณมาตุสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํฯ

5. ปฐมปวารณาสิกฺขาปทํ

[236] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร พฺราหฺมโณ ภิกฺขู นิมนฺเตตฺวา โภเชสิฯ ภิกฺขู ภุตฺตาวี ปวาริตา ญาติกุลานิ คนฺตฺวา เอกจฺเจ ภุญฺชิํสุ เอกจฺเจ ปิณฺฑปาตํ อาทาย อคมํสุฯ อถ โข โส พฺราหฺมโณ ปฏิวิสฺสเก [ปฏิวิสเก (โยชนา)] เอตทโวจ – ‘‘ภิกฺขู มยา อยฺยา สนฺตปฺปิตาฯ เอถ, ตุมฺเหปิ สนฺตปฺเปสฺสามี’’ติฯ เต เอวมาหํสุ – ‘‘กิํ ตฺวํ, อยฺโย [อยฺย (สฺยา.)], อมฺเห สนฺตปฺเปสฺสสิ? เยปิ ตยา นิมนฺติตา เตปิ อมฺหากํ ฆรานิ อาคนฺตฺวา เอกจฺเจ ภุญฺชิํสุ เอกจฺเจ ปิณฺฑปาตํ อาทาย อคมํสู’’ติ!

อถ โข โส พฺราหฺมโณ อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ภทนฺตา อมฺหากํ ฆเร ภุญฺชิตฺวา อญฺญตฺร ภุญฺชิสฺสนฺติ! น จาหํ ปฏิพโล ยาวทตฺถํ ทาตุ’’นฺติ! อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส พฺราหฺมณสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺสฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ภิกฺขู ภุตฺตาวี ปวาริตา อญฺญตฺร ภุญฺชิสฺสนฺตี’’ติ…เป.… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภุตฺตาวี ปวาริตา อญฺญตฺร ภุญฺชนฺตีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป.… กถญฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา ภุตฺตาวี ปวาริตา อญฺญตฺร ภุญฺชิสฺสนฺติ ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภุตฺตาวี ปวาริโต ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาเทยฺย วา ภุญฺเชยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติฯ

[237] เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู คิลานานํ ภิกฺขูนํ ปณีเต ปิณฺฑปาเต นีหรนฺติฯ คิลานา น จิตฺตรูปํ ภุญฺชนฺติฯ ตานิ ภิกฺขู ฉฏฺเฏนฺติฯ อสฺโสสิ โข ภควา อุจฺจาสทฺทํ มหาสทฺทํ กาโกรวสทฺทํฯ สุตฺวาน อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘กิํ นุ โข โส, อานนฺท, อุจฺจาสทฺโท มหาสทฺโท กาโกรวสทฺโท’’ติ? อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิฯ ‘‘ภุญฺเชยฺยุํ ปนานนฺท, ภิกฺขู คิลานาติริตฺต’’นฺติฯ ‘‘น ภุญฺเชยฺยุํ, ภควา’’ติฯ อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ ภิกฺขเว, คิลานสฺส จ อคิลานสฺส จ อติริตฺตํ ภุญฺชิตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อติริตฺตํ กาตพฺพํ – ‘‘อลเมตํ สพฺพ’’นฺติฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

[238] ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภุตฺตาวี ปวาริโต อนติริตฺตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาเทยฺย วา ภุญฺเชยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

[239] โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป.… ภิกฺขูติ…เป.… อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติฯ

ภุตฺตาวี นาม ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ โภชนํ อนฺตมโส กุสคฺเคนปิ ภุตฺตํ โหติฯ

ปวาริโต นาม อสนํ ปญฺญายติ, โภชนํ ปญฺญายติ, หตฺถปาเส ฐิโต อภิหรติ, ปฏิกฺเขโป ปญฺญายติฯ

อนติริตฺตํ นาม อกปฺปิยกตํ โหติ, อปฺปฏิคฺคหิตกตํ โหติ, อนุจฺจาริตกตํ โหติ , อหตฺถปาเส กตํ โหติ, อภุตฺตาวินา กตํ โหติ, ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อาสนา วุฏฺฐิเตน กตํ โหติ, ‘‘อลเมตํ สพฺพนฺติ อวุตฺตํ โหติ, น คิลานาติริตฺตํ โหติ’’ – เอตํ อนติริตฺตํ นามฯ

อติริตฺตํ นาม กปฺปิยกตํ โหติ, ปฏิคฺคหิตกตํ โหติ, อุจฺจาริตกตํ โหติ, หตฺถปาเส กตํ โหติ, ภุตฺตาวินา กตํ โหติ, ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อาสนา อวุฏฺฐิเตน กตํ โหติ, ‘‘อลเมตํ สพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ โหติ, คิลานาติริตฺตํ โหติ – เอตํ อติริตฺตํ นามฯ

ขาทนียํ นาม ปญฺจ โภชนานิ – ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ ฐเปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นามฯ

โภชนียํ นาม ปญฺจ โภชนานิ – โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํฯ

‘‘ขาทิสฺสามิ ภุญฺชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ

[240] อนติริตฺเต อนติริตฺตสญฺญี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภุญฺชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ อนติริตฺเต เวมติโก ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภุญฺชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ อนติริตฺเต อติริตฺตสญฺญี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภุญฺชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ

ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ อาหารตฺถาย ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อติริตฺเต อนติริตฺตสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อติริตฺเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อติริตฺเต อติริตฺตสญฺญี, อนาปตฺติฯ

[241] อนาปตฺติ อติริตฺตํ การาเปตฺวา ภุญฺชติ, ‘‘อติริตฺตํ การาเปตฺวา ภุญฺชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อญฺญสฺสตฺถาย หรนฺโต คจฺฉติ, คิลานสฺส เสสกํ ภุญฺชติ, ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ สติ ปจฺจเย ปริภุญฺชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติฯ

ปฐมปวารณาสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํฯ

6. ทุติยปวารณาสิกฺขาปทํ

[242] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน ทฺเว ภิกฺขู โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถิํ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนา โหนฺติฯ เอโก ภิกฺขุ อนาจารํ อาจรติฯ ทุติโย ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘มาวุโส, เอวรูปมกาสิ, เนตํ กปฺปตี’’ติฯ โส ตสฺมิํ อุปนนฺธิฯ อถ โข เต ภิกฺขู สาวตฺถิํ อคมํสุฯ เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อญฺญตรสฺส ปูคสฺส สงฺฆภตฺตํ โหติฯ ทุติโย ภิกฺขุ ภุตฺตาวี ปวาริโต โหติฯ อุปนทฺโธ [อุปนนฺโธ (ก.)] ภิกฺขุ ญาติกุลํ คนฺตฺวา ปิณฺฑปาตํ อาทาย เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘ภุญฺชาหิ, อาวุโส’’ติฯ ‘‘อลํ, อาวุโส, ปริปุณฺโณมฺหี’’ติฯ ‘‘สุนฺทโร, อาวุโส, ปิณฺฑปาโต, ภุญฺชาหี’’ติฯ อถ โข โส ภิกฺขุ เตน ภิกฺขุนา นิปฺปีฬิยมาโน ตํ ปิณฺฑปาตํ ภุญฺชิฯ อุปนทฺโธ ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘‘ตฺวมฺปิ [ตฺวํ หิ (สฺยา.)] นาม, อาวุโส, มํ วตฺตพฺพํ มญฺญสิ ยํ ตฺวํ ภุตฺตาวี ปวาริโต อนติริตฺตํ โภชนํ ภุญฺชสี’’ติฯ ‘‘นนุ, อาวุโส, อาจิกฺขิตพฺพ’’นฺติฯ ‘‘นนุ, อาวุโส, ปุจฺฉิตพฺพ’’นฺติฯ

อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิฯ

เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ภุตฺตาวิํ ปวาริตํ อนติริตฺเตน โภชเนน อภิหฏฺฐุํ ปวาเรสฺสตี’’ ติ…เป.… สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภิกฺขุํ ภุตฺตาวิํ ปวาริตํ อนติริตฺเตน โภชเนน อภิหฏฺฐุํ ปวาเรสีติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป.… กถญฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, ภิกฺขุํ ภุตฺตาวิํ ปวาริตํ อนติริตฺเตน โภชเนน อภิหฏฺฐุํ ปวาเรสฺสสิ! เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… เอวญฺจ ปน ภิกฺขเว อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

[243] ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ภิกฺขุํ ภุตฺตาวิํ ปวาริตํ อนติริตฺเตน ขาทนีเยน วา โภชนีเยน วา อภิหฏฺฐุํ ปวาเรยฺย – ‘หนฺท, ภิกฺขุ, ขาท วา ภุญฺช วา’ติ, ชานํ อาสาทนาเปกฺโข, ภุตฺตสฺมิํ, ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

[244] โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป.… ภิกฺขูติ…เป.… อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติฯ

ภิกฺขุนฺติ อญฺญํ ภิกฺขุํฯ

ภุตฺตาวี นาม ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ โภชนํ, อนฺตมโส กุสคฺเคนปิ ภุตฺตํ โหติฯ

ปวาริโต นาม อสนํ ปญฺญายติ, โภชนํ ปญฺญายติ, หตฺถปาเส ฐิโต อภิหรติ, ปฏิกฺเขโป ปญฺญายติฯ

อนติริตฺตํ นาม อกปฺปิยกตํ โหติ, อปฺปฏิคฺคหิตกตํ โหติ, อนุจฺจาริตกตํ โหติ, อหตฺถปาเส กตํ โหติ, อภุตฺตาวินา กตํ โหติ, ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อาสนา วุฏฺฐิเตน กตํ โหติ, ‘‘อลเมตํ สพฺพ’’นฺติ อวุตฺตํ โหติ, น คิลานาติริตฺตํ โหติ – เอตํ อนติริตฺตํ นามฯ

ขาทนียํ นาม ปญฺจ โภชนานิ – ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ ฐเปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นามฯ

โภชนียํ นาม ปญฺจ โภชนานิ – โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํฯ

อภิหฏฺฐุํ ปวาเรยฺยาติ ยาวตกํ อิจฺฉสิ ตาวตกํ คณฺหาหีติฯ

ชานาติ นาม สามํ วา ชานาติ, อญฺเญ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ, โส วา อาโรเจติฯ

อาสาทนาเปกฺโขติ ‘‘อิมินา อิมํ โจเทสฺสามิ สาเรสฺสามิ ปฏิโจเทสฺสามิ ปฏิสาเรสฺสามิ มงฺกุ กริสฺสามี’’ติ อภิหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตสฺส วจเนน ‘‘ขาทิสฺสามิ ภุญฺชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ โภชนปริโยสาเน อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ

[245] ปวาริเต ปวาริตสญฺญี อนติริตฺเตน ขาทนีเยน วา โภชนีเยน วา อภิหฏฺฐุํ ปวาเรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ ปวาริเต เวมติโก อนติริตฺเตน ขาทนีเยน วา โภชนีเยน วา อภิหฏฺฐุํ ปวาเรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ปวาริเต อปฺปวาริตสญฺญี อนติริตฺเตน ขาทนีเยน วา โภชนีเยน วา อภิหฏฺฐุํ ปวาเรติ, อนาปตฺติฯ ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ อาหารตฺถาย อภิหรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ตสฺส วจเนน ‘‘ขาทิสฺสามิ ภุญฺชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อปฺปวาริเต ปวาริตสญฺญี , อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อปฺปวาริเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อปฺปวาริเต อปฺปวาริตสญฺญี, อนาปตฺติฯ

[246] อนาปตฺติ อติริตฺตํ การาเปตฺวา เทติ, ‘‘อติริตฺตํ การาเปตฺวา ภุญฺชาหี’’ติ เทติ, อญฺญสฺสตฺถาย หรนฺโต คจฺฉาหีติ เทติ, คิลานสฺส เสสกํ เทติ, ‘‘ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ สติ ปจฺจเย ปริภุญฺชา’’ติ เทติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติฯ

ทุติยปวารณาสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ ฉฏฺฐํฯ

7. วิกาลโภชนสิกฺขาปทํ

[247] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ เตน โข ปน สมเยน ราชคเห คิรคฺคสมชฺโช โหติฯ สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู คิรคฺคสมชฺชํ ทสฺสนาย อคมํสุฯ มนุสฺสา สตฺตรสวคฺคิเย ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา นหาเปตฺวา วิลิมฺเปตฺวา โภเชตฺวา ขาทนียํ อทํสุฯ สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู ขาทนียํ อาทาย อารามํ คนฺตฺวา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘คณฺหาถาวุโส, ขาทนียํ ขาทถา’’ติฯ ‘‘กุโต ตุมฺเหหิ, อาวุโส, ขาทนียํ ลทฺธ’’นฺติ? สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ ‘‘กิํ ปน ตุมฺเห, อาวุโส, วิกาเล โภชนํ ภุญฺชถา’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติฯ ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู วิกาเล โภชนํ ภุญฺชิสฺสนฺตี’’ติ! อถ โข ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม สตฺตรสวคฺคิยา ภิกฺขู วิกาเล โภชนํ ภุญฺชิสฺสนฺตี’’ติ…เป.… สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, วิกาเล โภชนํ ภุญฺชถาติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป.… กถญฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, วิกาเล โภชนํ ภุญฺชิสฺสถ! เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ –

[248] โย ปน ภิกฺขุ วิกาเล ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาเทยฺย วา ภุญฺเชยฺย วา, ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

[249] โย ปนาติ โย ยาทิโส…เป.… ภิกฺขูติ…เป.… อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติฯ

วิกาโล นาม มชฺฌนฺหิเก วีติวตฺเต ยาว อรุณุคฺคมนาฯ

ขาทนียํ นาม ปญฺจ โภชนานิ – ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ ฐเปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นามฯ

โภชนียํ นาม ปญฺจ โภชนานิ – โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํฯ

‘‘ขาทิสฺสามิ ภุญฺชิสฺสามี’’ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ

[250] วิกาเล วิกาลสญฺญี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภุญฺชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ วิกาเล เวมติโก ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาทติ วา ภุญฺชติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ