152. กฏฺฐปาทุกาทิปฏิกฺเขโป

[250] เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺฐาย กฏฺฐปาทุกาโย อภิรุหิตฺวา อชฺโฌกาเส จงฺกมนฺติ, อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา ขฏขฏสทฺทา, อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถนฺตา, เสยฺยถิทํ [อิมา ติรจฺฉานกถาโย ปาจิ. 508; ที. นิ. 1.7; ม. นิ. 2.223; สํ. นิ. 5.1080; อ. นิ. 10.69 อาทโย] – ราชกถํ, โจรกถํ, มหามตฺตกถํ, เสนากถํ, ภยกถํ, ยุทฺธกถํ, อนฺนกถํ, ปานกถํ, วตฺถกถํ, สยนกถํ, มาลากถํ, คนฺธกถํ, ญาติกถํ, ยานกถํ, คามกถํ, นิคมกถํ, นครกถํ, ชนปทกถํ, อิตฺถิกถํ [อิตฺถิกถํ ปุริสกถํ (ก.)], สูรกถํ, วิสิขากถํ, กุมฺภฏฺฐานกถํ , ปุพฺพเปตกถํ, นานตฺตกถํ, โลกกฺขายิกํ, สมุทฺทกฺขายิกํ, อิติภวาภวกถํ อิติ วา; กีฏกมฺปิ อกฺกมิตฺวา มาเรนฺติ, ภิกฺขูปิ สมาธิมฺหา จาเวนฺติฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺฐาย กฏฺฐปาทุกาโย อภิรุหิตฺวา อชฺโฌกาเส จงฺกมิสฺสนฺติ, อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา ขฏขฏสทฺทา อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถนฺตา, เสยฺยถิทํ – ราชกถํ, โจรกถํ…เป.… อิติภวาภวกถํ อิติ วา, กีฏกมฺปิ อกฺกมิตฺวา มาเรสฺสนฺติ, ภิกฺขูปิ สมาธิมฺหา จาเวสฺสนฺตี’’ติฯ อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺฐาย กฏฺฐปาทุกาโย อภิรุหิตฺวา อชฺโฌกาเส จงฺกมนฺติ, อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา ขฏขฏสทฺทา, อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถนฺตา, เสยฺยถิทํ, – ราชกถํ, โจรกถํ…เป.… อิติภวาภวกถํ อิติ วา, กีฏกมฺปิ อกฺกมิตฺวา มาเรนฺติ, ภิกฺขูปิ สมาธิมฺหา จาเวนฺตี’’ติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติ…เป.… วิครหิตฺวา ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, กฏฺฐปาทุกา ธาเรตพฺพาฯ โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติฯ

อถ โข ภควา ราชคเห ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน พาราณสี เตน จาริกํ ปกฺกามิฯ อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน พาราณสี ตทวสริฯ ตตฺร สุทํ ภควา พาราณสิยํ วิหรติ อิสิปตเน มิคทาเยฯ เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู – ภควตา กฏฺฐปาทุกา ปฏิกฺขิตฺตาติ – ตาลตรุเณ เฉทาเปตฺวา ตาลปตฺตปาทุกาโย ธาเรนฺติ; ตานิ ตาลตรุณานิ ฉินฺนานิ มิลายนฺติฯ มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ตาลตรุเณ เฉทาเปตฺวา ตาลปตฺตปาทุกาโย ธาเรสฺสนฺติ; ตานิ ตาลตรุณานิ ฉินฺนานิ มิลายนฺติ; เอกินฺทฺริยํ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชีวํ วิเหเฐนฺตี’’ติฯ อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํฯ อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ตาลตรุเณ เฉทาเปตฺวา ตาลปตฺตปาทุกาโย ธาเรนฺติ; ตานิ ตาลตรุณานิ ฉินฺนานิ มิลายนฺตี’’ติ? สจฺจํ ภควาติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป.… กถญฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา ตาลตรุเณ เฉทาเปตฺวา ตาลปตฺตปาทุกาโย ธาเรสฺสนฺติ; ตานิ ตาลตรุณานิ ฉินฺนานิ มิลายนฺติฯ ชีวสญฺญิโน หิ, ภิกฺขเว, มนุสฺสา รุกฺขสฺมิํฯ

เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… วิครหิตฺวา ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, ตาลปตฺตปาทุกา ธาเรตพฺพาฯ โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติฯ

เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ‘ภควตา ตาลปตฺตปาทุกา ปฏิกฺขิตฺตา’ติ เวฬุตรุเณ เฉทาเปตฺวา เวฬุปตฺตปาทุกาโย ธาเรนฺติฯ ตานิ เวฬุตรุณานิ ฉินฺนานิ มิลายนฺติฯ มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา เวฬุตรุเณ เฉทาเปตฺวา เวฬุปตฺตปาทุกาโย ธาเรสฺสนฺติฯ ตานิ เวฬุตรุณานิ ฉินฺนานิ มิลายนฺติฯ เอกินฺทฺริยํ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชีวํ วิเหเฐนฺตี’’ติฯ อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํฯ อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… ชีวสญฺญิโน หิ, ภิกฺขเว, มนุสฺสา รุกฺขสฺมิํ…เป.… น, ภิกฺขเว, เวฬุปตฺตปาทุกา ธาเรตพฺพาฯ โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติฯ

[251] อถ โข ภควา พาราณสิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน ภทฺทิยํ เตน จาริกํ ปกฺกามิฯ อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน ภทฺทิยํ ตทวสริฯ ตตฺร สุทํ ภควา ภทฺทิเย วิหรติ ชาติยา วเนฯ เตน โข ปน สมเยน ภทฺทิยา ภิกฺขู อเนกวิหิตํ ปาทุกมณฺฑนานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติ, ติณปาทุกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, มุญฺชปาทุกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, ปพฺพชปาทุกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, หินฺตาลปาทุกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, กมลปาทุกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, กมฺพลปาทุกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ, ริญฺจนฺติ อุทฺเทสํ ปริปุจฺฉํ อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปญฺญํฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม ภทฺทิยา ภิกฺขู อเนกวิหิตํ ปาทุกมณฺฑนานุโยคมนุยุตฺตา วิหริสฺสนฺติ, ติณปาทุกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, มุญฺชปาทุกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, ปพฺพชปาทุกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, หินฺตาลปาทุกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, กมลปาทุกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, กมฺพลปาทุกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ, ริญฺจิสฺสนฺติ อุทฺเทสํ ปริปุจฺฉํ อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปญฺญ’’นฺติฯ

อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภทฺทิยา ภิกฺขู อเนกวิหิตํ ปาทุกมณฺฑนานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺติ, ติณปาทุกํ กโรนฺติปิ การาเปนฺติปิ…เป.… ริญฺจนฺติ อุทฺเทสํ ปริปุจฺฉํ อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปญฺญ’’นฺติ? ‘‘สจฺจํ, ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา…เป.… ‘‘กถญฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อเนกวิหิตํ ปาทุกมณฺฑนานุโยคมนุยุตฺตา วิหริสฺสนฺติ, ติณปาทุกํ กริสฺสนฺติปิ การาเปสฺสนฺติปิ…เป.… ริญฺจิสฺสนฺติ อุทฺเทสํ ปริปุจฺฉํ อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปญฺญํฯ เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… วิครหิตฺวา…เป.… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, ติณปาทุกา ธาเรตพฺพา, น มุญฺชปาทุกา ธาเรตพฺพา, น ปพฺพชปาทุกา ธาเรตพฺพา, น หินฺตาลปาทุกา ธาเรตพฺพา, น กมลปาทุกา ธาเรตพฺพา , น กมฺพลปาทุกา ธาเรตพฺพา, น โสวณฺณมยา ปาทุกา ธาเรตพฺพา, น รูปิยมยา ปาทุกา ธาเรตพฺพา, น มณิมยา ปาทุกา ธาเรตพฺพา, น เวฬุริยมยา ปาทุกา ธาเรตพฺพา, น ผลิกมยา ปาทุกา ธาเรตพฺพา, น กํสมยา ปาทุกา ธาเรตพฺพา, น กาจมยา ปาทุกา ธาเรตพฺพา, น ติปุมยา ปาทุกา ธาเรตพฺพา, น สีสมยา ปาทุกา ธาเรตพฺพา, น ตมฺพโลหมยา ปาทุกา ธาเรตพฺพาฯ โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ น จ, ภิกฺขเว, กาจิ สงฺกมนิยา ปาทุกา ธาเรตพฺพาฯ โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติสฺโส ปาทุกา ธุวฏฺฐานิยา อสงฺกมนิยาโย – วจฺจปาทุกํ, ปสฺสาวปาทุกํ, อาจมนปาทุก’’นฺติฯ

[252] อถ โข ภควา ภทฺทิเย ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน สาวตฺถิ เตน จาริกํ ปกฺกามิฯ อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน สาวตฺถิ ตทวสริฯ ตตฺร สุทํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อจิรวติยา นทิยา คาวีนํ ตรนฺตีนํ วิสาเณสุปิ คณฺหนฺติ, กณฺเณสุปิ คณฺหนฺติ, คีวายปิ คณฺหนฺติ, เฉปฺปาปิ คณฺหนฺติ, ปิฏฺฐิมฺปิ อภิรุหนฺติ, รตฺตจิตฺตาปิ องฺคชาตํ ฉุปนฺติ, วจฺฉตริมฺปิ โอคาเหตฺวา มาเรนฺติฯ มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา คาวีนํ ตรนฺตีนํ วิสาเณสุปิ คเหสฺสนฺติ…เป.… เสยฺยถาปิ คิหี กามโภคิโน’’ติฯ อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํฯ

อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว,…เป.… สจฺจํ ภควาติ…เป.… วิครหิตฺวา…เป.… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, คาวีนํ วิสาเณสุ คเหตพฺพํ, น กณฺเณสุ คเหตพฺพํ, น คีวาย คเหตพฺพํ, น เฉปฺปาย คเหตพฺพํ, น ปิฏฺฐิ อภิรุหิตพฺพา ฯ โย อภิรุเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ น จ, ภิกฺขเว, รตฺตจิตฺเตน องฺคชาตํ ฉุปิตพฺพํฯ โย ฉุเปยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ น วจฺฉตรี มาเรตพฺพาฯ โย มาเรยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติฯ

กฏฺฐปาทุกาทิปฏิกฺเขโป นิฏฺฐิโตฯ

153. ยานาทิปฏิกฺเขโป

[253] เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ยาเนน ยายนฺติ, อิตฺถิยุตฺเตนปิ ปุริสนฺตเรน, ปุริสยุตฺเตนปิ อิตฺถนฺตเรนฯ มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘เสยฺยถาปิ คงฺคามหิยายา’’ติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ น, ภิกฺขเว, ยาเนน ยายิตพฺพํ ฯ โย ยาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติฯ เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร ภิกฺขุ โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถิํ คจฺฉนฺโต ภควนฺตํ ทสฺสนาย อนฺตรามคฺเค คิลาโน โหติฯ อถ โข โส ภิกฺขุ มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสีทิฯ มนุสฺสา ตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา เอตทโวจุํ – ‘‘กหํ, ภนฺเต, อยฺโย คมิสฺสตี’’ติ? ‘‘สาวตฺถิํ โข อหํ, อาวุโส, คมิสฺสามิ ภควนฺตํ ทสฺสนายา’’ติฯ ‘‘เอหิ, ภนฺเต, คมิสฺสามา’’ติฯ ‘‘นาหํ, อาวุโส, สกฺโกมิ, คิลาโนมฺหี’’ติฯ ‘‘เอหิ, ภนฺเต, ยานํ อภิรุหา’’ติฯ ‘‘อลํ, อาวุโส, ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา ยาน’’นฺติ กุกฺกุจฺจายนฺโต ยานํ นาภิรุหิฯ อถ โข โส ภิกฺขุ สาวตฺถิํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิฯ ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลานสฺส ยานนฺติฯ อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘อิตฺถิยุตฺตํ นุ โข ปุริสยุตฺตํ นุ โข’’ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ อนุชานามิ , ภิกฺขเว, ปุริสยุตฺตํ หตฺถวฏฺฏกนฺติฯ

เตน โข ปน สมเยน อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน ยานุคฺฆาเตน พาฬฺหตรํ อผาสุ อโหสิฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สิวิกํ ปาฏงฺกินฺติฯ

ยานาทิปฏิกฺเขโป นิฏฺฐิโตฯ